Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгууль болоход сар хүрэхгүй хугацаа үлдлээ. Сонгуулийн ерөнхий хороо Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бэлтгэл ажлыг хийж буй. Өнгөрсөн хугацаанд аймаг, нийслэлийн, сум, дүүргийн сонгуулийн болон хэсгийн хороодыг байгуулсан. Улсын хэмжээнд 1904 хэсгийн хороо ажиллаж байна. Өмнө нь хэсгийн хороодын бүрэлдэхүүнд нэр дэвшүүлсэн намын төлөөлөл багтдаг байсан бол өнгөрсөн оны сүүлээр баталсан Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуульд үүнийг өөрчилж, төрийн захиргааны байгууллагын албан хаагчдыг хэсгийн хорооны бүрэлдэхүүнд оруулахаар тусгасан. Хуулийн эл заалтын дагуу энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар хэсгийн хороодод 16 мянган төрийн албан хаагч ажиллах юм.
Зургаа дахь удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд анх удаа автоматжуулсан систем ашиглаж буйгаараа онцлогтой. СЕХ-ны дэргэдэх Мэдээллийн технологийн төв сонгуулийн үйл ажиллагаанд ашиглах санал тоолох төхөөрөмжүүдийг бэлтгэх, техникийн бэлэн байдлыг хангах, Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдийн талаархи мэдээллийг саналын хуудсанд программчлах ажлыг хийж эхэлжээ. Сонгуулийн автоматжуулсан системийн тухай хуульд заасны дагуу Тагнуулын ерөнхий газар, Мэдээллийн технологи, шуудан харилцаа холбооны газар, СЕХ-ны дэргэдэх Мэдээллийн технологийн төвийн ажилтнуудын бүрэлдэхүүнтэй Ажлын хэсэг санал тоолох төхөөрөмж нэг бүрийг шалгаж, гэрчилгээжүүлэхээр ажиллаж байгаа гэнэ.
Ингээд СЕХ-ны Хууль эрх зүйн хэлтсийн дарга П.Наранбатаас Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бэлтгэл ажил болон Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн зарим зүйл заалттай холбоотой дараахь тодруулгыг авлаа.
-Гадаадад байгаа сонгогчдыг бүртгэх ажил өнөөдөр /өчигдөр/ дууссан. Урьдчилсан байдлаар хэчнээн хүн бүртгүүлсэн бол. Нэгдсэн дүн нь хэзээ гарах вэ?
-Гадаадад байгаа сонгогчдоо бүртгэх ажил тавдугаар сарын 5-наас эхэлж 25 хоног үргэлжилсэн. Өчигдөр /уржигдар/ авсан мэдээллээр урьдчилсан байдлаар 3500 орчим хүн бүртгүүлсэн байна. Гэхдээ энэ тоо нэмэгдэх байх. Бүртгэлийг зогсоосноос хойш хоёр хоногийн дотор хэчнээн иргэн бүртгүүлж вэ гэдгийг Монгол Улсын дипломат төлөөлөгчийн газарт байрлаж байгаа сонгуулийн салбар комиссууд ГХЯ-нд мэдээлнэ.
ГХЯ-нд байгаа Сонгуулийн комисс тухайн мэдээллийг хүлээж аваад УБЕГ-т хүргүүлэх юм. Бүртгэлийн байгууллагынхан энэ хүмүүсийн нэрийг Монгол дахь сонгогчийн нэрийн жагсаалтаас хасах ёстой. Энэ ажил зургадугаар сарын 2-нд дуусна.
-Гадаадад байгаа сонгогчдоосоо зургадугаар сарын 14-16-нд санал хураана. Саналын хуудсын загварыг баталсан уу?
-СЕХ энэ долоо хоногт гадаадад байгаа сонгогчдоос санал хураах саналын хуудасны хэвлэх тоог батална. Саналын хуудасны загвар бэлэн болсон. Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар анх удаа саналын хуудсыг нэр дэвшигчийн зурагтай хэвлэх юм. УИХ-д хамгийн олон суудал авсан намын дарааллаар нэр дэвшигчийн зургийг байрлуулна.
Гадаадад байгаа сонгогчдоос санал авах саналын хуудсыг зургадугаар сарын эхээр хэвлэж эхэлнэ. Ингээд ГХЯ-нд байгаа комиссоор дамжуулж салбар комиссуудад хүргүүлнэ. Үндсэн сонгуулийн саналын хуудас хэзээ хэвлэгдэх вэ гэвэл Сонгуулийн санал авах өдрөөс 3-аас доошгүй хоногийн өмнө хэсгийн хороодод хүргүүлсэн байх ёстой. Энэ хуулийн хугацаанд саналын хуудсаа хүргүүлэх ажлаа зохион байгуулна.
-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуульд харааны бэрхшээлтэй хүмүүсийн сонгох эрхийг эдлүүлэхийн тулд саналын хуудсыг барель үсгээр хэвлэх заалт оруулсан. Үүнийг хэрхэн хэрэгжүүлэх гэж байна вэ?
-Энэ бол хуульд оруулсан шинэлэг зохицуулалтын нэг. Санал авах байрт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан нэгээс доошгүй санал өгөх бүхээг бэлтгэх ёстой. Тухайлбал, хараагүй хүн барель үсэгтэй саналын хуудсаар санал өгнө. Мэдээж, саналын хуудас нэг л загвараар батлагдаж, хэвлэгдэнэ. Тэгэхээр хараагүй иргэдэд зориулсан загвар боловсруулж байна. Урьдчилан танилцуулахад, саналын хуудсыг хавтсанд хийж, нэр дэвшигчийн өмнөх дугуйлах хэсгийг нь цоолно. Хавтсанд нэр дэвшигчийн нэрийг барель үсгээр бичиж наах юм. Харааны бэрхшээлтэй хүн өөрөө барель үсгээр уншиж, саналаа өгөхөөс гадна итгэмжлэгдсэн хүнийхээ туслалцаатайгаар саналаа өгөх боломжтой. Хараагүй иргэдийн холбооноос манай байгууллагад гаргаж өгсөн судалгаагаар харааны бэрхшээлтэй иргэдийн 30-40 хувь нь л барель үсгээр уншиж чаддаг юм билээ.
-Хэсгийн хороодод ажиллах 16 мянган төрийн албан хаагч хэрхэн саналаа өгөх вэ. Тэдний дунд оршин суугаа газрынхаа харьяа хэсгийн хороонд биш өөр хэсэгт ажиллах нь ч байгаа?
-16 мянган төрийн албан хаагчаас гадна сонгуулийн хэсгийн хороо бүрт ажиллах мэдээллийн технологийн даамлууд, цагдаагийн албан хаагчид, УБЕГ-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчид өөрийнхөө үндсэн хаяг дээрээ саналаа өгөх боломжгүй тохиолдол өмнөх сонгуулийн үед гарсан. Тиймээс аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хорооны удирдлагуудыг нэгдсэн сургалтад хамруулж, шилжилт хөдөлгөөн явагдах хугацаанд тэдний сонгогчийн шилжүүлгийг хийж сонгох эрхийг нь эдлүүлэх чиглэл өгсөн. Энэ чиглэлийн дагуу ажлаа зохион байгуулан ажиллаж байгаа.
-Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг уул уурхайн компаниудад ажилладаг олон хүн сонгууль болгоноор саналаа өгөөгүй тухай мэдээлэл гардаг. Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийн үер “Оюу толгой” компанийн ажилчид санал өгөөгүй гэсэн. Ингэж ажилчдадаа сонгох эрхийг нь эдлүүлээгүй аж ахуйн нэгжид хариуцлага тооцох заалт хуульд бий юү?
-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 3-5 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний мөнгөөр торгох хариуцлага ногдуулах тухай заалт бий. Өмнөговь болон бусад аймагт байгаа уурхайнуудад олон хүн ажилладаг. Өмнөговь гэхэд л “Оюу толгой”-д ажиллаж байгаа 4000 орчим хүн саналаа өгч чадахгүй ажлаа хийсэн тухай асуудал гарсан.
Тухайн үед СЕХ Өмнөговь аймгийн удирдлагуудад уурхайд ажиллаж буй иргэдийнхээ сонгох эрхийг эдлүүлэх талаар хэд хэдэн үүрэг чиглэл өгсөн. Байгууллагын захиргаа хойрго хандсанаас иргэд сонгох эрхээ эдэлж чадахгүй байх тохиолдол гардаг.
-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт санал хураалт явуулах тухай заалт орсон. Үүнийг манай уншигчдад тайлбарлаж өгөхгүй юү?
-Тухайн хэсгийн хороонд санал өгөх ёстой нийт сонгогчийн 50-иас дээш хувь нь санал хураалтад оролцоогүй бол тэр хэсэгт нэмэлт санал хураана. Өөрөөр хэлбэл, сонгогчдын 50-иас дээш хувийн санал авч байж л санал хураалт хүчинтэй болно гэсэн үг. Сонгуулийн дүнг нэгтгэж ирц хүрээгүй хэчнээн хэсгийн хороо байна вэ гэдгийг тодруулсны дараа долоо хоногийн дотор нэмэлт санал хураалт явуулах тухай шийдвэрийг СЕХ гаргана. Тухайн ирц хүрээгүй хэсгийн хорооны сонгогчийн нэрсийн жагсаалтад бүртгэлтэй саналаа өгөөгүй хүмүүсийг оролцуулах юм.