“Нэгдүгээр бүлгийн цустай, ямар нэг өвчин хуучгүй залуу элэгний донор болж, хариу тусламж авна”, “Элэг, бөөрний донор болно”, “Зовж шаналж байгаа нэгэнд туслан хариу хүснэ. Элэгний донор болъё”, “Бүлэг нь таарч тохирвол элэгний донор болно. Нэгдүгээр бүлгийн цустай” гэсэн зар мэдээллийн сайтуудын сэтгэгдэл дунд таарах.
Ихэнх нь утсаа үлдээсэн байсан тул заримтай нь холбогдлоо. “Хэрэв яг донор болгох хүсэлтэй бол уулзаж байж тодорхой зүйлүүдээ ярина. Эрүүл мэндийн шинжилгээгээр эрүүл гэж тогтоогдсон. Шинжилгээний бичиг байгаа” гэсэн нийтлэг хариулт өгөх. 
Хүний биеэс ганцхан эрхтэн дахин төлждөг нь элэг. Хагалгаа хийлгэснээс хойш гурван сарын турш эмчийн хяналт дор эм ууж, нэг жилийн турш гам барихад л элэг нь урьдынх шигээ бүрэн бүтэн болдог гэнэ. Тийм ч учраас элэгний донор болох хүсэлтэй хүн олон байдаг гэдгийг дээрх зар илтгэнэ. Гэтэл хагалгааны төлбөр нь байгаа ч ах дүү, хамаатан садан дундаас нь таарах донор олдохгүй тарчлах нэг нь ч байна.
Элэг солиулах хагалгааг хамгийн хямдаар хийдэг Энэтхэгийн эрүүл мэндийн хуулиар бол өвчтөн, донор хоёр заавал цусан төрлийн хамаатан байх ёстой. Мөн ижил түвшний орлоготой хүмүүс байна гэсэн шаардлага тавьдаг байна. Ийм журам мөрдөх болсон нь сүүлийн жилүүдэд дэлхийн нийтийг цочроогоод буй хүний наймаатай холбоотой. Гэхдээ Сингапур, Хонконг зэрэг газарт бол хоёр хүн харилцан тохиролцсон бол зөвшөөрдөг гэнэ.
Ингээд цусан төрлийн бус донорын эрхтнийг хэд орчим төгрөгөөр худалдан авч болох тухай сонирхлоо. Мэдээж, үүнд тогтсон ханш гэж байхгүй. Хүний эрүүл саруул элэгний 60 хувийг авах гэж байгаа учраас их л мөнгө амладаг гэнэ. Хоёр жилийн өмнө ахыгаа аварсан нэгэн бүсгүйтэй холбогдлоо. “Хоёр жилийн өмнө ах маань элэг солиулах хагалгаанд орохгүй бол нэгхэн сарын нас үлдсэн гэдгийг нь сонссон. Ингээд ах, дүү хамаатан садан дундаасаа таарч тохирох донор хайсан ч ихэнх нь цусны бүлэг зөрж, заримаас нь вирус илэрсэн. Яах ч аргагүй болсон учраас энд тэндээс тусламж хүссээр дүүгийнхээ найзад санал тавьж, шинжилгээг нь Сингапур руу явуулахад таарсан. Ахын маань амийг аварсан түүнд бид 40 сая төгрөг, хоёр өрөө байр өгсөн. Одоо бие нь эрүүл болсон. Үргэлж эргэж, тойрсоор төрөл садан шиг л болсон” хэмээн ярилаа.
Уг нь, энэ бол манай улсын хуульд харш. Гэсэн ч бүх зүйл амь насаар хэмжигдэж байгаа нөхцөлд арга чарга бүхнийг л хайх нь мэдээжийн хэрэг. Донорын тухай энэ ээдрээтэй асуудлын талаар Элэг шилжүүлэн суулгах үндэсний багийн ахлагч, доктор О.Сэргэлэнгээс тодруулахад “Донорын тухай хуулийн 9.2 дугаар зүйлд зөвхөн цусан төрлөөс элэг шилжүүлнэ гэж заасан байдаг. Энэ нь учир дутагдалтай. Манайд вирусын өвчлөл их байдаг. Ийм байхад гэр бүлийн эхнэр, нөхөр хоёр нэг нэгэндээ эрхтэн шилжүүлэх хүртэл хориотой байгаа нь донор олоход хүндрэл учруулдаг. Тиймээс бид хуульд хэд хэдэн өөрчлөлт тусгасан. Хамгийн гол нь, амьд донороос эрхтэн авах хүрээг тэлж өгөх шаардлагатай. 30-аас доош насны хүнийг донор болгодог. Тиймээс одоогийн хуулиар бол эрүүл донор олдох боломж хомс байна” гэсэн юм.
Донорыг амьд, цогцосны гэж хоёр ангилдаг гэнэ. Монголд хийсэн элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаа нь амьд донороор хийгдсэн. Уг нь, цогцосны донор илүү үр дүнтэй, бүтэн элэг авч суулгадаг давуу талтай гэнэ. Гэвч монголчуудад цогцосны донор гэсэн ойлголт байдаггүй. Эрүүл хүний элгийг тайрч авах мэс засал хэцүү. Амьд донорын эмчилгээ, үйлчилгээний зардал ч өндөр тусдаг учраас цогцосны донор олон давуу талтай аж. Өндөр хөгжилтэй оронд нэг хүн нас барахад түүний эрхтэн 7-8 хүнийг амьдруулдаг бол манай орны хувьд 3-4 хүнийг амьдруулах боломжтой гэнэ. Өөрийн бие цогцсоор бусад амьтныг тэжээн тэтгэхийг бурхны номонд дээдийн дээд буян гэж үздэг. Хожмын буяныг нь бодсон ч нас барсан хүний ар гэрийнхэнд ч татгалзах зүйлгүй баймаар. Тиймээс энэ талаар холбогдох хуулийн төсөлд тусгаж өгвөл олон хүний эрдэнэт амийг аврах боломжтой болох юм.
Донороос дутахгүй чухал асуудал нь...
Эрхтэн шилжүүлэх хагалгаанд донороос дутахгүй эмч мэргэжилтний чадвар, тоног төхөөрөмж чухал болохыг О.Сэргэлэн эмч онцолсон юм. “Элэг шилжүүлэн суулгахад эхлээд эмч мэргэжилтний багийг маш сайн бэлтгэх асуудал нэгдүгээрт яригддаг. Харин дараа нь багаж тоног төхөөрөмж, донор. Багаж тоног төхөөрөмжийн хувьд анх эхэлж байсан үеэ бодвол дээрдсэн ч өнөөдрийн түвшинд бас л дутагдалтай зүйл цөөнгүй бий” гэж тэр ярьсан юм.
Элэгний хагалгааг хийж эхэлснээс хойш төр засгаас багаж тоног төхөөрөмж худалдан авах хүсэлтийн дагуу 2011 онд 600 сая төгрөг төсвөөс гаргаж өгч. Түүгээр нь зохих хэмжээний тоног төхөөрөмжөө худалдаж авсан байна. Өнгөрсөн онд дахин Шинэчлэлийн Засгийн газраас 1.4 тэрбум төгрөгийг багаж тоног төхөөрөмж худалдаж авахад төсөвлөж өгснөөр нь нээлттэй болон хязгаарлагдмал тендер зарлан ихэнх багажаа бүрдүүлж УНТЭ-т тусгай лаборатор байгуулж байгаа аж. Энэ оны сүүлээс сайхан мэдээ сонсч магадгүйг ч Эрүүл мэндийн сайд Н.Удвал дуулгасан.
Өвчин хийсч биш хэлж ирдэг
Өвчин хэлж ирдэггүй, хийсч ирдэг гэсэн хуучны үг ул болжээ. Өвчин бүрийн үүсэл шалтгааныг хөөгөөд үзвэл бидний өдөрт тутмын амьдралын хэвшил, зуршилтай холбогдсон “энгийн” зүйлс байдаг. Элэгний өвчин ч ялгаагүй.
Элэгний эсийг гэмтээгч В, С вирусээс шалтгаалан үүсч буй элэгний цирроз буюу хатуурал нь богино хугацаанд хүний амь насанд хүрдэг. Гэхдээ В, С вирусыг хатуурал болохоос өмнө оношлуулбал эмчилгээ авахгүй ч өвчин бас биш. Сүүлийн жилүүдэд элэгний хавдраар амь насаа алдах явдал нэмэгдэж байгаа нь 1960, 70-аад оны үед нэг удаагийн зүү, тариур ховор байснаас шар өвчин дэлгэрсэнтэй ч холбон үздэг. Тухайн үедээ шар өвчнөө эмчлүүлсэн ч вирус нь гүйцэт эмчлэгдээгүйгээс элгэнд үлдэж, олон жилийн дараа идэвхжсэн нь өнөөгийн энэ өвчин зовлонгийн үндсийг тавьжээ. 60, 70-аад оны хүүхдүүд буюу өнөөдрийн 40-60 насныхан дунд өмнөх өвчин хууч, дээр нь архины зохисгүй хэрэглээ нэмэгдсэнээс элэг солиулах хүртлээ өвчин нь хүндэрч, эмчлүүлэх бэл бэнчингүй нэг нь амь насаа алдах явдал түгээмэл байна.
Манай улсын хорт хавдраар нас барж буй тохиолдлын дийлэнх хувийг элэгний хавдар эзэлдэг гэхээр гадаадын эмч нар гайхдаг гэнэ. Учир нь, дэлхийн аль ч оронд хорт хавдар нь эрэгтэйчүүдийн хувьд нас баралтын шалтгааны 4-8-д бичигддэг байна. Гэтэл манайд нэгдүгээрт. Уг нь, жил бүр шинжилгээнд хамрагдвал элэгний өвчнийг хамгийн эрт илрүүлж, сэргийлэх боломжтой гэдэг.
Дэлхийн олон оронд элэгний хорт хавдраас салсан туршлага бий. Энэ аюулт өвчнөөс салах хамгийн гол арга нь вакцин. Сингапурт 1975 оноос В, С вирусын эсрэг вакцин хийж эхэлсэн байна. Ийнхүү хүн амыг вакцинжуулалтад хамруулснаар урьдчилан сэргийлэх тарилга хийсэн, хийлгээгүй хоёр үеийнхний хооронд асар том ялгаа гарсан аж. В вирус тээгчийн тоо гэхэд өмнө нь 12 хувь байсан бол одоо гурав хүрэхгүй хэмжээнд хүрч.
Эрт үеийн оношилгоо хийлгэх нь хойрго манайхны хувьд ингэж вакцин хийлгэх нь зайлшгүй чухал хэрэгцээтэй байна. Мэддэггүй мань мэтээс эхлээд мэддэг олон хүн энэ талаар ярьдаг ч дорвитой ажил хэрэг болж чадахгүй байсаар эрдэнэт хүний алтан амь үрэгдсээр.
Мэс заслын төлбөр гэж давшгүй даваа
Элэгний хорт хавдар гэсэн онош сонссон хэн ч хамгийн түрүүнд найдвар бий эсэхийг эмчээс лавладаг. Гэхдээ ямар хариу сонссоноос үл хамааран аль болох урт удаан хугацаанд амьдрах арга зам л хайдаг. Мэдээж, элэг солиулах мэс заслаар амь нас нь аврагдах боломжтой нь тогтоогдвол хэн ч гараа хумхин сууж амиа алдахыг хүсэхгүй. Гэтэл эмчилгээний төлбөр гэж дааж давшгүй том тоо өвчтөний гэр бүлийг шаналгадаг. Гадаадын аль ч оронд өндөр өртөгтэй хагалгааны төлбөрийн 80 хүртэлх хувийг даатгалын сангаас нь даадаг жишиг байдаг ч манайд бол үгүй.
Дотоодод хийдэггүй нарийн, өртөг өндөртэй 39 төрлийн хагалгааны төлбөрийн тодорхой хувийг төрөөс өгдөг ч элэг солиулах хагалгаа хийлгэсэн хүний тухайд улсаас таван сая төгрөг л олгодог. Дор хаяж 60-100 сая төгрөгийн хагалгаа хийлгэсэн хүнд төлбөрийнх нь 10 ч хүрэхгүй хувийг өгч байх жишээний. Гэхдээ энэ бол дэлхийн жишгээр хамгийн хямд үнэ нь. Бидний сайн мэдэх, хамгийн сүүлчийн жишээ бол Энэтхэг улсад элэг солиулах хагалгаа хийлгээд ирсэн сэтгүүлч Б.Эрдэнэцогт. Сэтгүүлч мэргэжлээр чамлахааргүй олон жил ажиллаж, тодорхой хүрээллийг бий болгож чадсан тулдаа түүний хагалгааны төлбөрийг сайхан сэтгэлт хүмүүсийн дэмээр босгож чадсан. Гэтэл олонд танигдаагүй нэгний хувьд сайхан сэтгэлт хүмүүсээс хандив тусламж аваад ч 60-100 сая төгрөг босгох нь юу л бол. Төрөөс өгдөг таван сая төгрөг Энэтхэг рүү ирж, очих зардалдаа л үрэгдээд дуусна. Хайртай дотны хүнээ аврах гэсэн ар гэрийнхэн нь энэ бүх зардал мөнгийг олох гэж шар махтайгаа хатдаг нь үнэн.
ЭМД-ын санд төвлөрдөг мөнгөөрөө эмнэлэг бариад гийгүүлсэн зүйлгүй, дүүргийн эмнэлгүүд нь ачааллаа дийлэхгүй хонгилдоо хүртэл өвчтөн авч байхад амь наана, там цаана тарчилж яваа нэгэндээ дорвитой тусламж үзүүлчихэд гомдоллох хүн гарахгүй л байх. Хаашдаа л ЭМД төлөөд оронд нь эмнэлгийн эмчилгээ, үйлчилгээ эзэндээ хүрэхээ больсон энэ үед...
Эрхтэн шилжүүлэх хагалгааны төлбөрийг бусад улс 80-100 хувь хариуцдаг
2007 оноос хойш элэг солих хагалгааг эх орондоо хийхээр Элэг шилжүүлэн суулгах үндэсний баг гэж 30 гаруй эмчийг нэгтгэсэн баг байгуулагдсан. Тэд цөөн хэдэн хүний элгийг сольж, алтан амийг нь аварсан ч өвчтөн гэлтгүй тэдэнд тулгардаг нэгэн асуудал бий. Тэр нь даатгал, төлбөр мөнгөтэй холбоотой. Энэ талаар тус багийн ахлагч УНТЭ-ийн Эрхтэн шилжүүлэн суулгах төвийн дарга О.Сэргэлэн “Элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаа асар өндөр өртөгтэй. Ийм төрлийн мэс заслыг бусад оронд төрөөс 80 хувь эсвэл даатгалаас 100 хувь хариуцдаг. Даатгалаас 100 хувь төлөхөд хувь хүн 10 хувийг нь өөрөө төлдөг юм билээ. Гэтэл манай оронд энэ журам хэрэгждэггүй, хувь хүн өөрөө төлдөг. Энэ бол хамгийн хүнд асуудал. Бид энэ асуудлыг 2009 оноос эхлэн холбогдох газруудад олон удаа тавьсан ч одоогоор үр дүн алга. Эрүүл мэндийн даатгалын хууль хэлэлцэх гэж байгаа энэ үед энэ асуудлыг авч хэлэлцэх зайлшгүй шаардлагатай. Эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засал бол эмчилгээ. Хүмүүс үүнийг өндөр төлбөртэй хагалгаа гэж ойлгодог. Өндөр төлбөртэй мэс засал хийлгээд л болчихдог юм биш шүү дээ. Эрхтэн шилжүүлэх мэс заслын хагалгааны үр дүн нь 20 хувьтай. Харин үлдсэн 80 хувь нь хяналт, эмчилгээнээс хамааралтай. Иргэд хяналт эмчилгээний мөнгийг төлж чаддаггүй. Үүнээс шалтгаалж эмчилгээний үр дүн буурч, амь насаараа хохирох аюул нүүрлэдэг. Иргэд арай гэж 60 сая төгрөг олж хагалгаагаа хийлгээд, эргээд вирусын эмчилгээ, сар бүр 100 гаруй мянган төгрөгийн шинжилгээ хийлгэхэд санхүүгийн чадвар нь хүрдэггүй. Манайд дархлаа дарангуйлах эмийг л улсаас даадаг. Гэсэн ч вирусын эсрэг эмчилгээ нь дархлаа дарангуйлах эмнээсээ илүү өртөг өндөртэй. Тухайлбал, В, С вирусын эсрэг үйлчилгээтэй тариа ганц ширхэг нь 350 ам.долларын үнэтэй. Яг хагалгааны ширээн дээр элэг солиулахдаа 10 ширхгийг тарьдаг. Эхний долоо хоногт арав, арван ампул, дараа нь тав болгож аажмаар бууруулдаг. Эхний сарын эмчилгээг бид 60 сая төгрөгт багтаадаг. Гэхдээ зарим эм, тариагаа хөнгөлөлттэй үнээр аваад л энэ. Мөн цус, плазм, тромбоцитын масс зэрэг маш их эмчилгээ хэрэгтэй. Хагалгаанаас гармагц нь хоёр цагийн зайтай 20 гаруй үзүүлэлтээр элэгний үйл ажиллагааг нь хянадаг. Нэг удаагийн шинжилгээ хийхэд 100 гаруй мянган төгрөг. Мөн дөрвөн цагийн зайтай эхо, рентгений шинжилгээ гээд мөнгө урсч өгдөг. Манайхан үүнийг буруугаар ойлгож, 60 сая төгрөгийг хагалгаа хийсэн багийнхан авч идээд, баяжлаа гэж харддаг. Гэтэл хагалгаа хийж буй баг өнөөдрийг хүртэл 10 хүнд мэс засал хийсэн мөртлөө нэг ч төгрөгийн урамшуулал аваагүй. Уг нь, төлбөртэй хагалгааны 40 хувийг хагалгаа хийсэн баг нь авах сайдын тушаал бий. Гэтэл 60 сая төгрөгийн 40 хувийг бид авчихвал өвчтөний эмчилгээ байхгүй болно шүү дээ. 40 хувиа нэмээд 100 сая төгрөгөөр хагалгаа хийвэл ард түмэнд яаж тусах билээ” гэв.
Гурван парламент дамжсан Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг энэ онд УИХ-аар ярьж эхэлсэн. Заавал төр засгийн оролцоотой шийдэх асуудлын нэг бол яах аргагүй энэ. Өндөр өртөгтэй хагалгааг өөрийн орондоо хийж эхэлсэн нь сайн хэрэг ч төр засгийн дэмжлэг зайлшгүй хэрэгтэйг эмч, өвчтөн, ард түмэн энэ мэтчилэн ярьсаар л.
