Эх орончдын өдрийг тэмдэглэн өнгөрүүллээ. МАН байгуулдагдсан өдөр гэдэг байсан энэ өдрийг өнөөдөр ийн нэрлэж тэмдэглэдэг. МАН-ын дарга, мяндагтнууд энэ өдөр жанжин Сүхбаатарын хөшөөнд цэцэг өргөж хүндэтгэл үзүүлэв. Цэргийн нэрт жанжин, Монгол улсын тусгаар тогтнолын тууштай тэмцэгч энэ хүний хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлэх нь туйлын сайн хэрэг байлгүй яахав.

Харин хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлж цэцэг өргөсний дараа МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат сэтгүүлчдэд “Жанжин Сүхбаатар бол монголын байнгын армийг үндэслэн байгуулагч” хэмээн мэдэгдсэн нь түүхэн үнэнд хэр нийцэх вэ.
Жанжин Сүхбаатар ардын журамт цэргийг элсүүлэн Хиагтад бүгж байсан гамин цэргийг бут цохиж хөөсөн нь үнэн. Гэхдээ Монгол Улсын байнгын армийг үндсэлсэн үү.
1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалаар байгуулагдсан Богд хаант, Олноо өргөгдсөн Монгол Улсын анхны таван яамны нэг нь Монгол Улсын Цэргийн хэргийг бүгд захиран шийтгэгч яам гэж байж.

Энэ тухайд Монгол Улсад орчин цагийн төрийн яамд үүсэн байгуулагдсаны 100 жилийн ойд зориулж 2011 оны 12 сарын 17-нд болсон  баярын хуралд Ерөнхий сайд асан С.Батболд “Богд хаант Монгол Улсын үед байнгын цэргийг бий болгож, Хужирбуланд цэргийн сургууль байгуулснаас эхлээд, ардын журамт цэргийн хороо ардын арми болтлоо өргөжин бэхэжсэн” гэж онцолжээ.
Энэ С.Батболд бол МАН-ын зүтгэлтэн, эрхэм Ж.Мөнхбаттай нэг намын журмын нөхөр билээ. Нэг намынхаа журмын нөхрийн хэлсэн үгийг Ж.Мөнхбат олж уншаагүй, үл тоомсорлодог юм гэхэд түүхэн баримтуудыг хармаар даа.

Өгүүлэх нь:

Богд хаант Монгол Улс байгуулагдаад хамгийн эрхэм зорилт нь тусгаар тогтоносон улс орноо дэлхийн улс орнуудаар хүлээн зөвшөөрүүлэх, тусгаар тогтнолоо хамгаалах явдал байсан.
Ийм ч учраас хамгийн ойрын түнш Хаант Оросоос тусламж хүссэн байдаг.
Оросын засгийн газар энэ хүсэлтийг хүлээн аваад жанжин штабын хурандаа Надежный тэргүүтэй сургагчдыг Монголд илгээсэн бөгөөд 1912 оны 4 дүгээр сард Монголын арми байгуулахад зориулан 100 000 рублийн зээл олгох болжээ. Зээлийг 10 жилийн хугацаатайгаар хүүгүй өгчээ.  1913, 1914 онуудад албан ёсны гэрээ байгуулах хүртэл Орос сургагч нар Монголд цөөн тоотой ирж байсан агаад  хамгийн анхны сургагчийг 1911 оны намар авсан аж.
Ийнхүү хөрөнгө, мөнгөний асуудлыг шийдэж, багшлах боловсон хүчний туслалцаа авах болсны дүнд засгийн газраас Цэргийн дарга бэлтгэх сургуулийг 1912 оны эхээр Нийслэл Хүрээний ойролцоо Хужирбуланд нээж, анхны суралцагсдыг Сэцэн хан, Сайн ноён хан аймгийн цэргүүдээс сонгон авчээ. Тус сургуульд цэргийн дүрэм, дотор сургуулийн дүрэм, хээрийн сургуулийн ном, жадны сургууль гэх мэт 12 төрлийн хичээл зааж байсны дотроос сэлэмт бэлтгэл, биеийн тамир, явган сургууль зэрэг нь нум, сум, илд жадханаар зэвсэглэсэн хуучин сургалтаас эрс ялгаатай дэвшилтэт зүйл болох учир нэлээд чухалд тооцогдож, цэргүүд ч их сонирхон суралцаж байжээ.
Сургагч Васильевын удирдлагад Монгол зуутуудыг байгуулсан бөгөөд анхных нь 1912 оны 4 дүгээр сард цуглаж, 6 дугаар сард тарсан, дараачийн 3 зуут нь 6-8 дугаар сард хичээллэсэн бөгөөд 12 дугаар сарын эхээр мөн 2 зуутыг шинээр бүрдүүлжээ. Монгол цэргүүд 3 сарын турш, өдөр бүр 4 цагийн хичээл хийж, 1912 оны 7 дугаар сард анхны бүрэн бус төгсөлт болж, 45 хүнийг өмнөд хил рүү хуваарилсан байна. Мөн 6 хүнийг сумангийн жагсаалын даргаар үлдээн ажиллуулсан байдаг.  Эдгээр төгсөгчид нь Европ зүгийн цэргийн анхны мэдэгдэхүүнийг эзэмшсэн боловсон хүчнүүд болсон ажээ.
Энэ суралцагсдын нэг нь жанжин Сүхбаатар байж пулемёт суманд харьяалагдаж байжээ.
1911 онд Богд хаант Монгол Улсын байнгын арми хятадын гамин цэргүүдтэй маш чадварлагаар тулалдан, тулаан бүртээ ялж байсан нь бахархам сайхан түүх билээ.
Богд хаант  монгол улсын арми маш чадварлаг, одоогийн хэллэгээр цомхон мэргэжлийн байсан бололтой. Тухайн үед Богдын цэргийг удирдаж байсан Хатанбаатар Магсаржаваас "Тооны хувьд цөөн хэрнээ хятадын хэд дахин олон хүнтэй армийг яаж ялаад байна аа" гэсэн асуултад "Хятадууд тооны олноороо тойрч бүсэлчих гээд байдаг нь жаахан хэцүү боловч байлдааны чадвар муу" гэж хариулснаас үзвэл гамин цэргүүдын туулааны чадвар тааруухан байжээ.
Богд Хаант Монгол Улс байгуулагдсаны дараа Монгол үндэстэнг нэгтгэн Нэгдмэл Монгол Улс байгуулахыг Монголын тухайн үеийн эрх баригчид эрмэлзэж байв. Өвөр Монгол болон бусад монголчууд Богд хаант монгол улсад нэгдэх эрмэлзлээ илэрхийлж, бослого, хөдөлгөөнүүд газар сайгүй өрнөж,  үүнийг нь хятадын засгийн газар цэрэг, зэвсгийн хүчээр нухчин дарж эхэлсэн. Түүхийн ийм эгзэгтэй үед Богд хаан Монгол улс, Өвөр монголчуудыг Хятадын дарлалаас чөлөөлөх, өөрт сайн дураар нэгдсэн монголчуудыг нэгтгэж, хязгаар нутгаа батлан хамгаалах зорилгоор Чуулалт хаалга ,Бат хаалга, Долнуур, Хөххот, Бугат хотын чиглэлд таван замаар их цэрэг хөдөлгөж байсан түүх бий.
Өвөр Монголыг чөлөөлөх таван замын цэргийг ерөнхийлөн захирагч жанжнаар Манлайбаатар Дамдинсvрэнг зарлигаар томилсон. Таван замын цэрэг нь :
•    Нэгдүгээр зам: Егүзэрийн хийдийн чиглэлд бэйсийн зэрэг туслагч Чимидцэрэнгийн удирдсан цэрэг
•    Хоёрдугаар зам: Дарьгангын чиглэлд дэс түшмэл чин зүтгэлт гүн Хайсан, дэд сайд Бавуужав нарын цэрэг
•    Гуравдугаар зам: Сөнөдийн хоёр хошуу, дөрвед вангийн чиглэлд дэд сайд, бишрэлт бэйс Насан-Аривжихын цэрэг
•    Дөрөвдүгээр зам: Хөх хотын чиглэлд, сайд гүн Сономдоржийн цэрэг
•    Тавдугаар зам: Урадын гурван гүн, Хатан голын чиглэлд, дэд зэрэг түшмэл Зүтгэлтийн цэрэг тус тус хөдлөх болсон ажээ. Эдгээр чиглэлүүдэд нийтдээ 10000 цэрэг байсан гэж үздэг.
1913 онд хил хязгаараа батлан хамгаалахаар таван замаар давшсан Монгол цэргүүд их бага нийлсэн 100 орчим тулалдаан хийсэн гэж үздэг боловч судлаачдын үздэгээр 1913 оноос хойш 1915 оны гурван улсын гэрээгээр эргүүлэн татах хүртэлх хугацаанд 58 орчим зэвсэгт мөргөлдөөн хийсэн байдаг. Эдгээрийн 33-т нь монголчууд амжилт олсон бол 11-д нь хятадууд ялсан бөгөөд 14 мөргөлдөөн яаж төгссөн нь тодорхойгүй гэсэн баримт байна.

Эндээс үзвэл Богд хаант улсын цэрэг нь салаа, суман, зуут, бригад гэхчлэн орчин үеийн армийн зохион байгуулалттай, тусгаар тогтнолоо хамгаалахын төлөө байлдаан тулаанд орж ялалт байгуулж байсан жинхэнэ байнгын арми байж.
Яахав Богд хаант Монгол Улсын цэрэг армийг сахилга батгүй, цэргийн эрдэмд тааруу, ижил дүрэмт хувцасгүй, хэмээн Хаант оросын сургагч нараас өгсөн үнэлгэ зэмлэл байдаг л даа. 1912 оны 7-10 дугаар сард Монголоор аялсан Хаант Оросын Жанжин  штабын дэд хурандаа Полтавцев “...Монголчууд зэвсэгтэй харьцаж чаддаггүй, сахилга бат муу, монгол зуутын сургалт тааруухан байсан” хэмээн илтгэлдээ бичсэн байдгийг ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, доктор (PhD), профессор Н.ХИШИГТ тэмдэглэжээ.

Энэ бол түүхэн баримт. Үүнийг ч дээр өгүүлснээр Сү.Батболд нотлоод хэлчихэж.

Тэгэхээр МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат угийн улстөржигч зангаараа, хамрын дор хагархай байна хэмээн дур мэдэн өөрчилж донгодож боломгүй баймаар. Монголын улс төрийн нэг томоохон намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга, тэгээд ч юм бүрд улстөржиж байдаг энэ эрхэм жаахан юм уншиж, бодож ярьж хэлж байхгүй бол өөрийгөө ч биш намаа гутаах вий дээ. Нам нам гэж гүйдэг, хэт хувьсгалч энэ нөхөр намын нөхөр, ерөнхий сайдынхаа хэлсэн үгийг уншаагүй байгаа юм чинь түүхийг яаж унших вэ дээ.

Ж.Мөнхбат бол эгэл жирийн нэгэн иргэн биш, нэг намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга. Улс төр, түүх  бол яруу найраг биш хэн дуртай нь зохиогоод байдаг зүйл биш. Тэгээд ч улс төр, улстөрч гэдгийг болор цомын шагнал шиг арын хаалгадаад авчихдаг зүйл биш.
Жаахан юм уншиж бай, тэгэхгүй бол өөрийгөө  төдийгүй намаа гутаана шүү. Гутааж ч  байгаа л даа....энэ Ж.Мөнхбат.