Л.НОМИН
АН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Л.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.
-АН-ын мөрийн хөтөлбөр хэдэн хувьтай явна. Бүсчилсэн уулзалтуудаар энэ талаар ярьж, дүгнэж байгаагийн хувьд хэрхэн тодорхойлох бол?
-Ер нь их ажил хийсэн байна. АН бол Монгол Улсын хөгжилд гол түүхэн шийдвэрүүд гаргасан байдаг. Энэ удаа ч мөн тийм түүхэн шийдвэр гаргасан. Хүний эрх эрх чөлөөг хангах асуудлыг АН анх тавьж ардчилсан хувьсгалыг хийсэн. Дараа нь 1992-1996 онд үндсэндээ зах зээлийн эдийн засаг зогсонги байдалд орсон. Тэр үеийг ашиглаж чадсан бол дахиад дөрвөн жилээр бид урагшлах байлаа. Өмч хувьчлалыг, үнэ чөлөөлөх асуудлыг зогсоосон. 1996 онд М.Энхсайханы Засгийн газар гарч ирээд дахиад нийгмийн явах ёстой голдирол руу нь оруулсан. Гацсан байсныг АН-ын Засгийн газар зогсоолоос нь хөдөлгөсөн. Орон сууц хувьчилиж, бензин шатахууны үнийг чөлөөлсөн. 1996 оноос хойш арваад жил завсарласны дараа олонхи болсонгүй, олуулаа боллоо. Ингээд бас нэгэн давалгааг манай нам эхлүүлсэн нь эдийн засгийн хувьсгал. “Чингис” бондыг авснаас хойш маш олон үйлдвэр бизнесийг бага хүүтэй хөрөнгө оруулалтын зээлээр дэмжлээ. Үүний хүчинд ноос ноолуурын салбарт гэхэд л маш олон үйлдвэр сэргэлээ. Барилгын үйлдвэрлэлийн салбарт ихээхэн шинэчлэл хийсэн. Барилгын үндсэн 45 түүхий эдийн 30 хувийг нь л Монголдоо хангадаг байсан шүү дээ. Харин одоо 60 хувиа өөрсдөө хангадаг боллоо. Бид цемент импортлох биш, экспортлоод эхэлчихлээ. 180 гаруй нэг төрлийн барилгын материалын үйлдвэрүүд ашиглалтад орсон гээд эдийн засаг сэргэж байна.
-“Чингис” бондыг үр ашиггүй зарцуулсан гэдэг шүүмжлэл бий. Гэтэл үйл ажиллагаа нь жигдэрч байгаа бизнес “Чингис” бондоос санхүүжилт авсан гэж хэлдэг.
-“Чингис” бондын үр өгөөж дөнгөж эхэлж байгаа. Цаашид жил ирэх тусам үр өгөөж нь ихэснэ. Эдийн засгаа эрчимжүүлье, хүчтэй эдийн засагтай байя, өөрсдөө үйлдвэрлэгч байя гэсэн сэтгэлгээ монголчуудад сууж байгаа нь “Чингис” бондын ч нөлөө. АН-ын “Монгол хүн-2020” мөрийн хөтөлбөрийн Ажилтай орлоготой монгол хүн дэд хөтөлбөр дотор ч үйлдвэрлэгч байя гэдгийг оруулсан. Бид хөтөлбөрийнхөө биелэлтийг хувиар тогтоож өгөх гэж үзсэн. Зарим зүйл дээр хэт өөдрөг төсөөлсөн зүйл ч байсан. Гэхдээ үндсэн сууриуд нь тавигдсан. Хотын дарга Бат-Үүлийг гэр хорооллыг барилгажуулна гэж ярихад хэн үнэмшиж дэмжиж байлаа. Гэтэл одоо ямар байгаа билээ. Эхлэл тавигдсан. Токио хотод дөрөв тавхан га газрыг дахин төлөвлөхөд 15 жилийг нь зөвхөн зөвшилцөхөд зарцуулсан байх жишээтэй. Санаачилгаа тавиад эхлүүлсэн нь бид мундаг байна л гэсэн үг. Гэгээтэй зүйл маш их байгаа шүү дээ. Гэгээтэй зүйлээс нь илүү сөргийг нь их ярьдаг юм байна. Ер нь бол амьдрал болохоо больчихсон юм алга. Олон нийтийн сүлжээгээр л болохоо байлаа, сүйрлээ гээд байгаа болохоос биш амьдрал дээр амжилттай яваа өчнөөн олон жишээ бий. Бид сэтгэлгээний хямралд орчихсон байна. Хүн чанарын хувьд ч хямралд орж. Хэзээ байтлаа бид ийм олон унаа машинтай, хэзээ байхдаа 20 хэдэн мянган хүн зугаалах гээд Хөвсгөл рүү явдаг байлаа. Урагшаа байнга л явж байна. Харамсалтай нь хар пиар, сэтгэлгээний ядуурал болохоо байж. Үүнийгээ л давах хэрэгтэй байгаа юм.
-АН анхан шатандаа учраа олоод байдаг болж. Харин дээрээ ойлголцохгүй байгаа. Хоорондоо учраа олохгүй байсаар ээлжит чуулган хүртэл сайд нарын томилгоог гацаалаа гэлээ?
-Бид хэдхэн хоногийн өмнө энэ асуудлаар хуралдсан. Есдүгээр сарын 6-ны дотор Ерөнхий сайдыг сайд нараа өргөн барь гэсэн чиглэл өгсөн. Тийм учраас энэ асуудал явна аа. Ер нь хүн гэдэг төгс төгөлдөр байдаггүй. Энхболд нь ч, Сайханбичлэг нь ч, бусад намын хэн ч байсан өө сэвтэй. Манай намынхан бүх зүйлээ ил тод ярьдаг. Энэ нь алдаа мэт харагддаг. Гэхдээ зөрчлөө нууж чадлаа гээд нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 10 мянган ам.доллар хүрэхгүй яасан юм. Огт зөрчилгүй Цэдэнбалын үеийнх шиг байна гэж юу байхав. Хамтарсан Засгийн газраас МАН-ыг гаргалаа гээд гаслаад байгаа хүн алга. Энэ яриа улс төрийн хүрээнд л яваад байна. Хөдөөний малчид бол нэг их сонирхохгүй байна даа. Японд Засгийн газар нь байнга огцорч л байдаг. Сайд нар солигдохоор төрийн алба нь дагаад тогтворгүй болчихдог нь л буруу. Төрийн албыг тогтвор суурьшилтай, улстөржүүлэхгүй байх тал дээр жаахан учир дутагдалтай байгаа. Бие биеэсээ эргэж хонзон авдаг энэ байдал хэзээ дуусах вэ. Нэг ийм үг байдаг даа. Нэг өдөр генерал цол авсан, нас чацуу хоёр шатан дээр зөрж байна гэнэ. Хэн нь эхэлж ёслох вэ гэдэг асуулт гарч ирнэ ээ дээ. Хамгийн өгөөмөр сэтгэлтэй нь түрүүлж ёслоно гэж байгаа юм. Үүн шиг Ардын нам өгөөмөр баймаар. Ардчилсан нам ч өгөөмөр баймаар байна.
-АН-ын дарга фракцгүй нам болно гэж ярьдаг. Зургаан сайдын асуудал фракцуудын зөрчлөөс болоод л хойшилчихлоо гэж харагдаад байгаа?
-Фракцууд гээд байгаа ч юм алга. Тэнд сайд болъё гэсэн сонирхолтой гишүүд сайдынхаа тооноос олон л байх шиг байна л даа. Тэр хүмүүс хооронд асуудал бий байх. Би бол сайдын асуудал руу ерөөсөө оролцоогүй. Хэнийг сайдаар томилох вэ гэдэг эцсийн эцэст УИХ-ын гишүүд кноп дараад шийддэг. Тэгэхээр оролцох зүйлдээ л оролцъё. Улс төрд 25-26 жил явчихлаа. Нас ч бас 50 гарчихлаа. Ингэхээр амбийц гэдэг юм алга болдог юм байна. Ерөнхий ноён нуруугаа бариад намаа эвдчихгүй шиг ирэх сонгуулиар олуулаа биш олонхи болчих юмсан гээд л явж байна даа. Яг үнэндээ сайд нарын асуудал дээр хувь хүнийхээ хувьд ч оролцъё гэдэг байр суурь бариагүй.
-Есдүгээр сарын 6-ны дотор сайд нараа өргөн барь гэж АН-ын дарга, Ерөнхий сайдад үүрэг өгсөн. Намын дарга нь Ерөнхий сайд байх зарчим байх ёстойг энэ харуулаад байх шиг?
-Засгийн газрын тухай хуульд 30 хоногийн дотор Ерөнхий сайд чөлөөлөгдсөн сайд нарын орны хүний нэрийг өргөн барина гэж байдаг. Гэхдээ хариуцлагын санкц бас алга. Оруулаагүй бол яах вэ гэдэг нь алга. Тэгэхдээ бид засаг төрийг хурдан бүрдүүлэх ёстой гэдэг байр суурьтай байгаа. Ялсан намын дарга Ерөнхий сайд байна гэдэг дүрэм байхгүй. Зүгээр ерөнхий жишиг байдаг. Яг одоогийн байдлаар намын дарга УИХ-ын дарга байгаа нь харин ч зохимжтой юм болов уу гэж харж байгаа. Ерөнхий сайдад аль аль намаас дарамт ихтэй. Монгол хүний эрх ашиг, намын эрх ашгийн төлөө ч ажиллаж болохгүй хэцүү байлгүй дээ. Ерөнхий сайд УИХ-ын даргаасаа ч хэврэг субъект шүү дээ. 76 гишүүн дээр нэмэх нь Ерөнхийлөгч гээд 77 хүн огцруулъя гэж өргөн барьж болдог.
-ҮЗХ-ны хурал ингэхэд хэзээ хуралдах вэ?
-ҮЗХ-г хуралдуулна. Гэхдээ засгаа, төрөө тогтвортой байлгах улс төрийн бодлогод захирагдаж асуудал явна. Хуучин намын даргаа огцруулах гэж нэг жилд долоон удаа өргөн барьж байсан тал бий шүү дээ. Одоо бол асуудалд тэгж гоомой хандахгүй. Манай нам төлөвшчихсөн байна.
-Ротациар ҮЗХ-нд орж ирсэн шинэ гишүүд жинхлэхээ хүлээж байгаа?
-ҮЗХ-ны гишүүн болчихсон гэж ойлгож болно. Бид улс төрийн тогтвортой байдлыг хангаж л бүх зүйлээ явуулна. ҮЗХ-гоо хуралдуулна, батална. Гэхдээ тэрийг хэзээ гэдгийг хэлэх боломжгүй байна л даа.
-Сүүлд хуралдсан Гүйцэтгэх зөвлөлийн хурлаар ямар шийдвэр гаргасан юм бэ?
-Улс төрийн нөхцөл байдлыг бие биедээ мэдээлсэн. Зургаан сайдаа хурдлуулах нь зүйтэй байна. Хоёрдугаарт дэд сайд нарыг ярьсан. Санал солилцсон л уулзалт болсон. Шийдвэр гаргахаар зүйл болоогүй.
-Ямар нам, эвслүүдтэй цаашид хамтрах, сайдын тооны харьцааны талаар ярьсан болов уу?
-Тэр одоо ард түмний амьдралд тийм чухал уу. Намууд л учраа олог. Ер нь, бид хийх ёстой ажлуудаа л хийх ёстой юм билээ. Ажилчин нь ажлаа хийж, малчин нь малаа маллаад явж байна. Ер нь АН-даа хэдийг өгнө, МАХН-даа хэдийг өгнө маньд ямар хамаа байна аа л гэж байгаа шүү дээ, би. Манай иргэд ч бас ингэж бодоод урдах ажлаа хийдэг болмоор байна.
-Улс төрийн намын тухай хуулийн төсөлд намыг хатуу гишүүнчлэлгүй байлгах тухай өөрчлөлт оруулахаар яригдаж байгаа. АН-ын бүсийн чуулганд оролцож байгаа гишүүд ямархуу бодол санаатай байгаа бол?
-Гишүүнчлэлтэй байх чиг баримжааг манай нам барьж байгаа. Гишүүнчлэлтэй байдгаараа байг. Харин орон нутгийг улстөржүүлэхээ больё. Орон нутагт намууд нь иргэдийн хуралд нэр дэвшүүлэхээ больё. Ах дүү, амраг саднаараа бүгд улстөржөөд явчихдаг шүү дээ. Улстөрч нь улстөрчөө хийг. Бусад улс нь эрхэлсэн ажлаа л сайн хийе. Бид 70 жил нэг намаас, төр засгаас хараат байсны илрэл одоо гардаг л даа. Бизнес нь амжилт муутай байлаа гэхэд төр засгаас л бурууг хайдаг. Эдийн засгийн хямрал уг нь биднээс хамаараагүй юм шүү дээ. Нүүрсний үнэ 250 ам.доллар байснаа 30 болоод л. Австрали дандаа үертэй байхгүй шүү дээ. Ийм л юм болсон. Ардын нам хоёр их наяд төгрөг тараасан. Түүнээс нь үлдсэн юм юу ч байхгүй. Манайх мөн адил хоёр их наяд төгрөгийг “Чингис” бондоор босгосон. Түүхэндээ анх удаа эрчим хүчнийхээ чадварыг 25 хувиар өргөтгөлөө. 2756 км автозам тавилаа. Сүүлийн арван жилд барьсантай энэ нь тэнцэж байгаа. Анх удаа ипотекийн зээлийг найман хувь руу оруулж ирлээ. 73 мянган айлыг орон сууцтай болголоо. 26 уулзварыг засч өргөтгөөгүй бол Улаанбаатар өнөөдөр гэдэсний түгжрэл шиг л болчих байсан. Энэ бүхнийг хоёр их наяд төгрөгийн “Чингис” бондын мөнгөөр хийсэн. Гэтэл тэд яасан гэхээр 17.6 хувиар эдийн засаг өссөн байхад түүнийг хуримтлуулж баялгийн сан үүсгэхийн оронд бүгдийг нь тараагаад дээрээс нь ирээдүйгээс зээлээд “Эрдэнэт” үйлдвэрээс 200 сая ам.доллар, “Чалко” компаниас 350 сая ам.доллар авч тараасан. “Оюутолгой”-той гэрээ хийхдээ 300 саяыг авч тараасан. Одоо тэр бүгдийг төлж байна. Тэрнээс бол бид хямралыг бий болгоогүй. Дөрвөн их наяд төгрөгийн үнэ тогтворжуулах гэрээ хийсэн гэдэг. Тэр бол буцаж төлөгдөх мөнгө.
