“Гэгээрэл” гэдгийн талаар...
-Суут сэтгэгч И.Кант “Гэгээрэл гэж юу вэ?” эсседээ “насанд хүрсэн хүн” гэж бидний ярьдаг энэ ойлголтын агуулгыг нь бодож эргэцүүлэн, нийтийн өмнө ард түмний өмнө тэдний зөв ухамсарт гэгээрэл – гэрлийн замд хөтлөх иргэний үүргээ хууль, журам, дүрэм төдийгүй даргын цаг үеийн даалгаврыг биелүүлэхдээ ч “бусдын тусын тулд ашигладаггүй”, ихэнхдээ зөв төлөвшөөгүй, бусдын үгийг үг дуугүй дагагч - “араатнаас долоон дор бэртэгчин иргэнийг” хэлсэн бололтой... Энд төрийн сайдаас эхлээд дарга даамал, жирийн иргэний үүрэг хариуцлагын эргэх холбоог хэлсэн нь ойлгомжтой.
Тэгэхээр “ГЭГЭЭРЭЛ” гэж эгэл жирийн хувь хүн төдийгүй эрдэм мэдлэгтэй судлаач бүрт хамаатай. Гэхдээ энэхүү бүхий л хувь хүний гэгээрлийн ач тус “нийтийн өмнөх үүрэг хариуцлага” хэмээх ойлголттой уялдан бууж байна. Ийм онцгой үүрэгт субъект, объектын нэгдлийг хангагч гүйцэт сэтгэгч ховор төрдөг нь ч учиртай бөгөөд тэрээр өөрийн бодит эрхийн өчүүхэн хувийг эдэлж байж энэхүү хувь төөргөө дагадаг ажгуу...
Энэ утгаараа “Чанарын позитив өөрчлөлт буюу Шинэ шинжлэх ухааны хөгжлийн газрын зураг” нэртэй судлаач бидний Хүмүүнлэгийн технологийн хөтөлбөр дээр нэрлэсэн эссед буй “жам ёсны тухай” ойлголтыг жинхэнэ байгаль, нийгмийн оршин тогтнохуйн зүй тогтлын гүйцэж төрүүлсэн Шинэ парадигмын үнэний мэдлэгийн утгаар энэхүү нийгэм, цаг эрин үед суурилуулах барианы хийгээд гарааны шинэхэн гносеологи утгатай...
“Үнэт чанар”-ын суурь судалгааны тухайд...
-Ерөөс “Үнэ цэнэ бол орон, цагаас ангид дээд ухамсрын үзэгдэл. Хүний байгаль ёсны хэрэгцээний илрэл буюу байгалийн хуулийн бүхэлдээ илэрч буй нь юм”. А.Камюгийнхээр “Үймээн, Сизиф, Хэмжээс” ойлголтуудын багц гаргалгаа басхүү хамааралтай байх жишээтэй.
Түүнчлэн ойлголтын багтаамж, агуулга, Зан суртахууны мэдрэхүйн онол, Ёс суртахууны үнэлгээ, Үгүйсгэл, тусгал гэх зэрэг онолжихуйд урвах нь ингэж сэтгэх нь “цэвэр оюун ухааныг гүйцэтгэгч” тэрхүү онохуй болсон субъект, оногдохуй болсон объектод /ухамсрын нэгтгэгч төлөв байдал буюу гэгээрэл бүхэлдээ хүнийг хүн болгосон ёсзүйн хийгээд эргэцүүлэх чадварын шалгуур болсон гоо зүй юм. Биднийхээр Монгол гэрийн аналоги төсөө бүтээх арга буюу зөвт ухамсарт прагматик үйлдэл. Хаалга нь аль ч утгаараа суурилаг. Монгол гэрийн шалны буйр буюу гносеологи, эпистемологи, онтологи нэгтгэгч мэдэгдэл ач холбогдолтойд тооцогдохоос аргагүй.
Нийгмийг судлах гол арга бол аналоги төсөө...
-Философи судлаач, эрдэмтэн Ц.Гомбосүрэн “Нийгмийн тухай философийн интеграль хувилбарыг боловсруулах эхлэл” номд тэмдэглэснээс үзвэл: Аналоги адил бус оногдохуйн хоорондын зарим тал, чанар, холбогдолд адил тал байгааг тогтоохуй болой. Аналогиор дүгнэн бодохуй гэдэг бол сайхь адил талыг үндэс болгон дүгнэлт хийхүй мөн.
Аналогиор бодон дүгнэхүйн ердийн бүдүүвчийг үзүүлбэл: В объект а, в, с, d, e гэсэн шинжүүдтэй, C объект в, c, d, e гэсэн шинжүүдтэй байж. Тэгвэл C объект a шинжтэй байж болох юм. Нэгдүгээрт аналоги бол харьцуулан үзэж байгаа олон оногдохуйн чухам гол шинж, боломжийн хэрээр аль болох олон тооны ажилсаг шинжийг тулгуурлах ёстой. Хоёрт дүгнэлтийн үндэс болж буй уг шинж нь оногдохуйн нэгэн адил байгаа ерөнхий шинжүүдтэй аль болох нягт холбоотой байх ёстой. Гуравт аналоги нь оногдохуйн бүх талаар нь бус гагцхүү тодорхой нэгэн холбоонд тохирч буйг тогтоох зорилт тавина. Дөрөвт аналогийн эн тэргүүн зорилго нь оногдохуйн хоорондын адил талыг тогтоох явдал болох тул тэрээр мөн ялгавартай талыг нь заан үзүүлэх, улмаар түүнийг судалснаар бүрэн гүйцэт болж байх ёстой.
Энэхүү эрдэмтний бүтээлд мөн “Шударга ёсны хэрэгжилт болбоос зохих хүрээн дэх тэгш ёсыг заавал шаардаж, түүнийг өөртөө багтаадаг авч энэ хоёрыг адилтгах үндэсгүй юм. Тухайлбал, хүмүүс эдлэх эрхээрээ тэгш байдаг боловч, нийгмийн үйл хэрэгт оруулсан зохистой хувь нэмрийнхээ хэмжээнээс хамаарч нийгмийн баялгаас хүртэх хувь нь тэгш биш байхаас өөр аргагүй байдаг. Энд тэнцэтгэл хэрэглэвэл харин ч шударга биш шийдвэр ба үйлдэл байж таардаг. Шударга ёс бол тэгш ба тэгш бишийн диалектик нэгдэл мөн. Шударга ёсны шаардлага, зорилтуудыг дээдлэн хэрэгжүүлэхэд хүмүүсийн зориудын идэвхтэй санаачилга, зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа чухал төдийгүй заримдаа бүр шийдвэрлэх ач холбогдолтой байдаг. Энэ нь уг үйл хэрэг дэх субъектив хүчин зүйлийн ач холбогдлын тухай асуудал юм. Энд нийгмийн удирдлага, зохион байгуулалтын гол цөм байх ёстой төрийн үүргийг онцлох шаардлагатай. Ардчилал бол иргэн бүрийн эрх чөлөөг хуульчлан баталгаажуулах хэрэгсэл мөн. Тэгэхдээ эрх, үүргээ болон ерөнхий, тусгайг интегралчлан сэтгэх тэрхүү “байгаль ёсны хийгээд тийм позитив насанд хүрсэн хүний” тусламжтайгаар биелүүлнэ.
Прагматик шийдэл бодит ажил хэргийн үнэлгээ...
“Чанарын позитив өөрчлөлт буюу Шинэ шинжлэх ухааны хөгжлийн газрын зураг” Хүмүүнлэгийн технологийн системийг хамарсан иж бүрэн мэдлэг бүхий хөтөлбөрт тусгагдсан шинэ санаа онооны заримаас нийтийн тусын тулд Монгол Улсын төр, Засгийн газар, холбогдох яамдуудын зүгээс ажил хэрэг болгоод байж болохуйц үйлсээс дурдвал:
Нэгэн зүйл баримт: Монгол гэр... зэрэг олон зүйлийг ЮНЕСКО-д бүртгүүлсэн ажил хэрэг 2010 оноос сая эрчим далайцтай шинээр шахуу өрнөсөн. Монгол үндэстнээрээ, монгол соёл, урлаг, монгол уугуул мэдлэг ухаанаараа омогшин бахархах, эдгээрийг шинэ нөхцөлд судлах янз бүрийн өнцгөөс тайлбар хийх явдал өргөжин, олон талаар эрчим үүсч хөдөлгөөнд орсон. Гиннест бүртгүүлэх тухайд санал, санаачилга “өдрийн од шиг” таг байснаа энгийн бодол санаа болж хөгжөөд, Монгол бөх... зэргээ зориуд бүртгүүлж амжсан. Реклам сурталчилгааны үг тайлбарт хүртэл зөвт хүмүүжил, зүй зохист бодол санаанд хөтлөх сэтгэлгээ шинж байдал ажиглагдах болсон. Гадаадын зарим сэтгүүл, ТВ зэрэг Монголд байр сууриа эзлэн, анхдагч санааны үндсэн дээр дэлгэрэн түгэх байдал ажиглагдаж буй.
Нэгэн зүйл баримт: 2011 оны эхээр Америкийн Цагаан ордноос Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид “Хөгжлийн алтан түлхүүр” гэж гардуулсан нь “Монгол гэрийн аналоги төсөө бүтээх арга буюу орчин үеийн бичиг зохиолын онолын байгууламж” хэмээх Шинэ шинжлэх ухааны нээлт Америкийн эрдэмтэд анх удаа 2009 онд ингэж өндрөөр үнэлсэн буюу үр дүнгийн өндөр технологийн үзүүлэлттэй холбогдох тал буй...
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хичээлийн шинэ жилд зориулан жил бүр “Иргэний эрх зүйн тухайд”, “Монгол гэрээр бүтээгдсэн байгууламжийн нэгтгэгч үзэл санааны тухайд”, “Санаа зөв бол заяа зөв” зэрэг сэдэвт өгүүлэмжээр хичээл заасан нь тохиолдол биш байсан. Хүний бодол зөв байхаас ирээдүйн үйл хэрэг жолоодогдох түүхэн хувьт чанар үүсдэг.
Нэгэн зүйл баримт: 2014 оны сүүлээр ШУА-ийн Удирдлагууд “Ертөнцийн тухай Шинжлэх ухааны дүр төрхийн өөрчлөлт ба философи” сэдэвт хурлыг ЮНЕСКО-гийн МҮК-той хамтран зохион байгуулсан нь Монголд ийм шинэ парадигм үнэний мэдлэг хүлээн зөвшөөрөгдөж, сургалт-судалгаа-аргазүйн хувьд бодит хэрэглээ болж буйн онч дохио мөн.
“Монголын Шинжлэх ухааны шинэчлэлд нэмэрлэх багц саналууд”, “Монгол брэнд түншлэлийн холбоо байгуулах” зэрэг шинэ шинжлэх ухааны үр дүнгийн бодит ажил хэрэгч санал, санаачилгын дагууд төрийн болон төрийн бус байгууллага, хамт олныг хамарсан “ийм хөдөлгөөн” олон чиглэлд өрнөөд буй.
Нэгэн зүйл баримт: Монголын Боловсролын онол, аргазүйд системийн шинжтэй буюу сургалтын байгууллагын суурь боловсрол олгох гадаад бүтэц, зохион байгуулалтын төдийгүй дотоод хөтөлбөр, сэдэвт өгүүлэмжит агуулгын хувьд өөрчлөлт шинэчлэлт бодит ажил хэрэг болоод буй. Тухайлбал, “Бага боловсролын Цөм хөтөлбөр”, Монголын боловсролын системд нээлттэй боловсролын агуулга, хэлбэр нэвтэрч эхэлсэн. Мөн дэлхийд үнэлэгддэг сурах бичиг, ном бүтээлүүдийг англи хэлээр цуглуулж судлан үзэх, заримыг эх монгол хэлээр орчуулан залах ажил хэрэг бодит болсон.
Тухайлбал, Боловсрол шинжлэх ухааны яамны захиалгаар Нээлттэй мэдлэг боловсролын сан дэлхий даяар хамгийн өндөр хандалт, ашиглалттай онлайн, нээлттэй сургалтыг хэн ч хаанаас ч үнэ төлбөргүйгээр хэрэглэх боломжийг бүрдүүлсэн.
“Баримт гэж юу вэ? зэрэглэл бий болов уу...
-Мэдлэг, мэдээллийн баримтыг нэгд, шинэ мэдлэг, мэдээллийн анхдагч үнэ цэнэтэй баримт гэнэ. Хоёрт дашрамд дурдмаар баримтархуу мэдлэг, мэдээлэл гэж бий. Гуравт, цуурхал, ам дамжсан үнэн ба худал батлагдаагүй бэлгэдэлт сэтгэлгээнд түшсэн зүй зохист хийгээд зүй зохист бус аман яриан мэдээлэл байдаг.
Тухайлбал, судлаач миний бие “Эрин үеийн хөтөч онолын тайлал үзээрэй” эссе нийтлэлдээ А.Эйнштейний хамаарангуйн онолуудыг Мета-онол, аргазүйн гаргалгаанд тохирох талтайг нэгд хамаарах баримттай тайлсан. Тэгвэл А.Эйнштейн нас барсан өдөр буюу нэгэн мөчлөг өнгөрөөд буй цаг үед энэ өдөр мэндэлсэн нь сүнслэг байдлын сонин баримт мөн үү, 11 гэдэг тоо түгээмэл хадгалагдаж буй нь тохиолдол уу гэх зэрэг асуулт гарч ирнэ.
Ертөнцийн юмс үзэгдлийн оршин тогтнохуйн зүй тогтол нь гуравхан зүйл дээр буй. Энэ нь орон, цаг болон тоогоор илрэх чанар юм. Монгол гэр Дэлхийтэй адил дүрст гэдгээс гадна геометрийн гурвалжин дүрсээр төсөөлөгдөж болох. Энэ нөхцөлд суурь нь орон, цагийн хамаарал буюу гносеологи, эпистемологийн асуудал харин орой нь онтологи бодит мэдлэг буюу тооноос чанарт шилжсэн тогтвортой статик төлөв мөн. Цаашид К.Попперийн үнэний мэдлэгийн хязгаарын няцаах зарчим ёсоор Дэлхийн гэр позитив төлөвт шинэ шинжлэх ухааны зам мөр улам тодорхой шулуудах буюу динамик төлөв байдал эрчимт дохиоллын системт эволюцион байдлаар явагдах нь бодит онтологи мөн.
Эцэст нь, ЮНЕСКО энэ оныг “Гэрлийн он – 2О15” болгосон нь бидний эхэнд дурдсан гэгээрэл гэж ойлголтод буюу гэр... гэрэл.. гэгээрэл... гэрээ... зэрэг “хүн болгох зөөлөн технологи”-той холбоотой. Аливаа томоохон зорилт бол, нэгэнт бүтээгдсэн физикийн оптик гэрэлийн тухайд давтахыг сануулах гэхээсээ нэн шинэ хүмүүнлэгийн системт мэдлэг, шинэчлэлийн оюун санааны неопарадигмыг бүхэл олонхийн анхааралд оруулах нь төр, засгийн эрхмүүдийн зөвт сэтгэлгээний хувьд чухал бус уу...
“Нэгдсэн онол - Сүүлчийн барианы онолын төсөө” гэдгийг “Монгол гэрийн аналоги төсөө бүтээх арга буюу бичиг зохиолын онолын байгууламж” Мета-онолын эссегээр орлуулж бүрнээ болох утгаар нь “Позитив гэр онол” хэмээжүхүй.
Доктор Н.Энхтөр
