Ж.ГЭРЭЛЧУЛУУН

“Новш, ямар нь хувийн бизнес хийж, эрсдэлээ өөрөө үүрчихээд улсаас мөнгө авч суудаг юм. Ямар нь бүх эрсдэлээ өөрөө даагаад, дээр нь татвараа төлөөд явдаг юм. Новшнуудаа, адилхан ААН-үүдийг ялгаж, татвар төлөгчдийн мөнгийг тараахаа зогсоо”.

Интернэтээр хэсүүчилж яваад ийм сэтгэгдэл уншив. Тариалан эрхлэгчдэд олгох 50 тэрбум төгрөгийн талаар байр сууриа илэрхийлсэн эл сэтгэгдэлийн хариуд “Чиний хоолыг бэлдэж байгаа юм, чи битгий хуц” хэмээн тариалан эрхлэгчдийн байр суурийг ч товч, тодорхой илэрхийлжээ. Өнгөц харвал “Тариаланчдад 50 тэрбумыг банкнаас гадуур олгоно” гэх мэдээн дор сэтгэгдэл үлдээсэн хоёрын хэн хэнийх нь зөв ч юм шиг. Үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих, улаанбуудайн хэрэгцээгээ дотоодоосоо хангах зорилтын хүрээнд газар тариалан эрхлэгчдэдээ гар татаж боломгүй. Нөгөө талаас урамшуулал, зээлээр “угжуулж” байна гэгддэг тариаланчдад тэрбум тэрбумаар зээл олгох нь адилхан аж ахуй нэгжүүдийг алаг үзсэн мэт болчихдог.

Ерөөс жилийн жилд энэ мэт хаврын тариалалттай холбоотой хэрүүл маргаан хэрээс хэтэрч, яам, тариаланчдын хооронд “дайн” дэгддэг гэхэд хилсдэхгүй. Угтаа дайн дажин гэхээс илүү өгч, авалцахын хоорондох үл ойлгоцол гэлтэй.
Өнгөрсөн жилийн тариалалтаас их хэмжээний ургац алдаж, 400 тэрбумын хохирол амссан гэх тариаланчид хаврын тариалалт хийх мөнгөгүй боллоо хэмээн Монголын үр тариа эрхлэгчдийн Газар тариалан холбооноос Засгийн газарт шаардлага хүргүүлж, 100 тэрбум төгрөг “нэхэмжилсэн”. Шаардлагын хариуд салбар яам ч Хөгжлийн банкнаас 25 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авч, тариаланчдад тараахаар тогтсон ч 25 тэрбумыг чамласан тариаланчид хоёр нугалж, 50 тэрбумыг нэхсэн. Улмаар тариаланчдад олгох зээл 50 тэрбум дээр тогтож, арилжааны банкуудаар дамжуулан зээл олгох ажил л үлдээд байв. Гэтэл тариаланчдын төлөөлөл болсон ганц нэг хүн 50 тэрбум төгрөгөө Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан эсвэл Газар тариалан холбоогоороо дамжуулж, бэлнээр авах болзол тулгасан. Энэ нь нэг талаас дээр дурдсанчлан тариаланчдын зээлийн барьцаа банкны босго даваагүйтэй холбоотой. Нөгөөтэйгүүр, тариалалт хийх мөнгөгүй хэмээж байсан эрхмүүд өнөөх мөнгийг өөр зээлд зарцуулчих вий гэх хардлага яаманд байсан хэрэг. Тиймээс ч 50 тэрбумыг тавиад туучихгүй нь мэдээж.

Улмаар өнгөрсөн долоо хоногт Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаагийн саналаар Засгийн газрын ээлжит бус хуралдаан болж, тариаланчдын тулгамдсан асуудал болох санхүүгийн бэрхшээлийг шийдвэрлэх, хаврын тариалалтыг дэмжих зорилгоор “Монгол тариалан” дэд хөтөлбөр баталсан. Эл хөтөлбөр хэрэгжсэнээр тариалангийн зориулалтаар газар эзэмших эрхтэй, уринш боловсруулж бэлтгэсэн, үр тариа, төмс, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ тариалдаг иргэн, аж ахуй нэгж хамрагдах бөгөөд намар авах ургац, газар эзэмших эрхээ барьцаалан зээл авах боломж бүрдсэн юм.

Зээлийн эх үүсвэрийг Хөгж­лийн банкнаас гаргаж, арил­жааны банкуудаар дам­жуулан олгох ажил эхлээд бай­сан. Гэвч зээл олгох яв­цад тариаланчдын барьцаа хөрөнгө банкны шаардлага хангахгүйд хүрч, Засгийн газрын чуулганаар “Монгол тариалан” корпорац байгуулж, 50 тэрбум төгрөгийг тариалан эрх­лэгчдэд олгох ажлыг даал­гасан. Мөн зээлийн барьцааг ч Засгийн газраас гаргаж өгсөн.
Эл эрх ашгийн ч гэмээр зөрчлөөс үүдэж аль эрт олгох бо­ломжтой байсан зээл банк­ны дансанд гацчихсан хэрэг. Өдгөө юу юугүй тариа­­­лалт эхлэх дөхсөн энэ үед тариаланчид өнөөх л зээ­­лийнхээ асуудлаар хотод хуралдаж явна.

Өчигдөр Монголын үйлд­­­­­­­­­­вэрч­ний эвлэлийн ор­донд өргөтгөсөн хурлаа хийж, дээрх асуудлаар санал со­лилцож, нэгдсэн шийдэлд хүрсэн тариаланчид салбарын сайддаа хандлаа. Тэд хэлэхдээ зээлийн журамд заасан зарим нөхцөлийг хасуулахаар бичиг хүргүүлсэн гэв. Өмнө нь арилжааны банкаар дамжуулан олгох гэж байсан зээлийн шалгуурт “Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд өртэй аж ахуй нэгжид зээл олгохгүй” гэх заалт байсныг хасуулах, түүнчлэн зээлд хамрагдахаар бүртгүүлсэн иргэн, аж ахуй нэгжийн тоо дахин нягтлах тухай багтаасан байв. Тариаланчдын хэлж буйгаар Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд өргүй тариаланч цөөн. Хэрэв дээрх заалтыг хасахгүй бол 50 тэрбумаас хүртэх аж ахуй нэгж тэр хэрээр цөөрнө гэсэн юм. Харин зээлд хамрагдах хүсэлтэй аж ахуй нэгжүүдийн хувьд тоо нь зөрүүтэй байгааг хэлж байв. 2014 оны байдлаар 910 иргэн, аж ахуй нэгж улаанбуудай борлуулж, урамшуулал авч байсан бол 50 тэрбумын сургаар 1482 аж ахуй нэгж зээлд хамрагдах хүсэлт ирүүлсэн бөгөөд тариаланчдын хэлж буйгаар зээлд хамрагдах хүсэлтэй аж ахуй нэгжийн тоо ийн өссөн тоон дотор үсэг гэдэг шиг өөр салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг компаниуд шургалсан байх магадлалтай хэмээн хардаж байгаа аж. Тиймээс ч энэ тоог дахин хянаж үзэх ёстой гэсэн байр суурьтай байна.

Түүнчлэн, өргөтгөсөн хурлын үеэр Газар тариалан холбооны тэргүүн Д.Цандэлэг тариалан эрхлэгчид нэгдэж, холбоо бус нэгдлийн зохион байгуулалтад орох цаг болсон гээд “Үр тарианы Монгол нэгдэл”-ийн тухай тариаланчдад танилцуулсан юм. Өдгөө тамга тэмдэгээ авсан эл байгууллагад тариа­­лан эрхлэгчид нэгдсэ­нээр үр тарианы үнэ, экспорт, импортын квотыг ч тогтоох боломжтой болно хэмээсэн юм. Түүнчлэн, холбоо нь ашгийн төлөө бус сонирхлын үндсэн дээр оршдог, харин нэгдэл болсноор тариалан эрхэлж буй талбайн хэмжээ­­­нээс үл хамаарч аж ахуй нэгж бүр нэгдэх боломжтой.

Тэрээр энэ тухайд “Тариа­­­­­­­­­лан эрхлэгч, иргэн аж ахуй нэгж бүр тодорхой хөрөнгөөр нэгдэх учир оролцогч бүр хариуцлага хүлээж, асуудалд анхаарч, оролцдог болно. Тархай бутархай, жижиг аж ахуй нэгдүүд нэгдэж, кор­порацын хэлбэрт шилжсэнээр эрсдэл буурч, бага хүүтэй, зээл, гадна дотны хөрөнгө оруулалт ч татах боломжтой. Ингэснээр тариа буудайгаа нэгдсэн журмаар, нэг үнээр худалдах замаар дотоо­дын­хоо хэрэгцээг бүрэн хан­гаж, импортод хориг тавих боломжтой болно. Бид одоо­­хондоо буудайн үнэ, салбарын шийдвэрт нөлөөлж чадахгүй байна. Цаашид үйл ажил­­­­­­лагаагаа өргөжүүлж, нийт тариаланчдаа хамруулж чад­вал нэгдлийнхээ дэргэд үрийн аж ахуй бий болгох бо­ломжтой” гэв. Ямартай ч, тариалан эрхлэгчид нэгдлийн зохион байгуулалтад шилжиж, өрх тусгаарлах болсноо дуулгалаа.