Монгол Улсын иргэн бүр хууль, шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй байна гэсэн “эцэг хууль”-ийн заалтыг парламентын гишүүд хэрэгжүүлэхийг хүссэнгүй. Энэ нь Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг парламентын бүтцийн байгууллагаар хийх үед тодорхой боллоо. Төрийн тэргүүн Монгол Улсад хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй байна гэсэн Үндсэн хуулийн заалтыг баримталж, дээрх хуульд өөрчлөлт оруулах төсөл санаачилсан.
Товчхондоо, гэмт хэрэгт холбогдсон УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх хуулийн зохицуулалт бий болгох зорилготой. Хуулийн төсөлд “УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэг үйлдээд газар дээрээ баригдсан бол түүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх асуудлыг УИХ-аар хэлэлцэж шийдвэрлэнэ”, “Мөрдөн байцаагчийн саналд үндэслэн Улсын Ерөнхий прокурор гэмт хэрэгт холбогдсон УИХ-ын гишүүнийг яллагдагчаар татах хүсэлт гаргана” гэсэн заалт тусгасан юм. Гэвч хоёр дахь заалт нь парламентын гишүүдийн санаанд нийцээгүй тул багагүй шүүмжлэл дагуулав. УИХ-ын гишүүд уг заалтыг хуулийн төслөөс хасахаар санал нэгдчихлээ. Ингэснээр парламентын гишүүд гэмт хэрэгт холбогдсон ч өмнөх шигээ халдашгүй дархан эрхтэй байж, хууль хяналтынхан тэднийг яаж ч чадахгүй нь. Иймд хууль, шүүхийн өмнө тэгш эрх эдлэх тухай Үндсэн хуулийн заалт хэрэгжихгүй нь.
Хууль хяналтынхан өмнөх хоёр парламентын үед цөөнгүй гишүүнд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан. Гэвч хууль тогтоох дээд байгууллагаас эрхэм түшээдийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлж өгөөгүй учир хэрэг шалгах, шийдвэрлэх ажил мухардалд орсон юм. Жишээ нь, Л.Гүндалай, Х.Наранхүү, Ц.Батбаяр, О.Чулуунбат, Д.Дондог нарыг дурдаж болно. Тухайн үед тэдний УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлж өгнө үү гэсэн хүсэлтийг Улсын Ерөнхий прокурор УИХ-д хэд хэдэн удаа тавьсан ч ёсоор болгож өгөөгүй. Тиймээс тэд гэмт хэрэгт холбогдсон ч УИХ-ын гишүүн нэрээр халдашгүй дархан эрх эдэлж, хамгаалалтад орсон байлаа. Энэ байдал цаашид өөрчлөгдөхгүй нь бололтой. Уг нь, үүнийг л өөрчлөх гэж хуульд гар хүрэх болсноо Ерөнхийлөгчийн хуулийн бодлогын зөвлөх Ч.Өнөрбаяр хэлж байлаа.
УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд “Монголын хууль, шүүхийн байгууллагын үйл ажиллагаа төлөвшөөгүй учир УИХ-ын гишүүн гэмт хэрэгт холбогдсон ч шалгуулах ёсгүй. Харин ч тэдний халдашгүй байдлыг парламент хамгаалах ёстой” гэж УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанд хэлж байлаа. Мөн УИХ-ын гишүүн Л.Цог “Манай хууль хяналтын байгууллага гэмт хэрэг үйлдээгүй хүнийг ялладаг, үйлдсэнийг нь цагаатгадаг гаж тогтолцоотой” гэж дээрх хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийн үеэр байр сууриа илэрхийлсэн юм. Хуулийн төслийн хоёр дахь заалттай холбоотойгоор энэ мэт зарим гишүүний хэлсэн үг хууль хяналтын байгууллагад итгэхгүй байгааг харуулж байна.
Нөгөө талаар “мөрдөн байцаагчийн саналаар...” гэсэн нь УИХ-ын гишүүдэд таалагдахгүй бас айдсыг нь төрүүлж байгаа юм. Мөрдөн байцаагч хэн нэг парламентын гишүүнд хилс хэрэг тулгаж, хэлмэгдүүлчихнэ гэсэн ойлголттой нь ч байна. Яагаад мөрдөн байцаагчийн гаргасан саналд итгэж, УИХ-ын гишүүнээ яллагдагч болгоод, бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлээд явуулах ёстой юм бэ гэсэн асуултыг зарим түшээ хууль санаачлагчид хаяглаж байна билээ. Мэдээж, гэмт хэрэг үйлдээд газар дээрээ баригдах тийм азгүй парламентын гишүүн гарахгүй. Тэгээд ч төрийн өндөр албан тушаалтнууд далд үйлдэгдэх гэмт хэрэгт холбогддог. Тухайлбал, урьдаар төлөвлөж, нарийн зохион байгуулсан авлига, албан тушаалын хэргийг дурдаж болно. Тухайн гишүүний гэмт хэрэгт холбогдсон, үйлдсэн талаархи нотлох баримтыг мөрдөн байцаагч л олж, цуглуулна. Тиймээс л мөрдөн байцаагчийн саналыг чухалчилж байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, хууль тогтоогчид “ангууч”-аас хууль бус үйлдэл хийсэн нэгнээ хамгаалах гэж дээрх заалтыг хасахаар улайрч байна гэж ч харж болохоор. Үүнийгээ хууль, хяналтын байгууллагын тогтолцоо, үйл ажиллагаатай холбон тайлбарлаж буй нь инээдтэй.
УИХ-ын гишүүн бол ард иргэдийн төлөөлөл болж парламентад ажиллаж байгаа учир гэмт хэрэгт холбогдуулан шалгавал ард түмнийхээ эрхийг зөрчсөн үйлдэл болно гэсэн байр суурьтай түшээ ч байна билээ. УИХ-ын гишүүн гэдгээрээ бамбай хийж гэмт хэрэг үйлдчихээд ард түмний эрх ашиг ярьж хариуцлагаас чөлөөлөгдөх хэрэг үү. Энэ лав шударга ёсонд нийцэхгүй. Тэгээд ч хууль тогтоогчид өөрсдөө хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй байна гэсэн Үндсэн хуулийн заалтыг хэрэгжүүлэхгүй, завхруулж, нийгэмд тэгш бус байдал үүсгэж байна.
