Жил болоод л шинийг авах болдог сурагчдын хэврэгхэн дүрэмт хувцсыг монголчууд шинэ төвшинд гаргахаар ажиллаж байна. Монгол хонины ноосоор хийсэн даавуугаар дүрэмт хувцас оёж, сурагчдад түгээхээр өргөн хүрээтэй ажил өрнүүлж буйг Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам хариуцаж байгаа билээ. Тэр дундаа, сүүлийн өдрүүдэд хэвлэлийн хуудаснаас салахаа байсан Төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Золжаргал энэ ажлыг хариуцаж байгаа аж. Орон нутагт томилолтоор ажиллаад ирэхэд нь “онцгүй” мэдээлэл угтсан тул уулзсаных учрыг тайлбарлая гэлээ. Хэдхэн “ууртай” хүний мэдэгдэл тэдний хийж байгаа их ажлаа нь илүүтэй  олон нийтийн анхаарлыг татаж буй нь хачирхалтай. Тэрээр 130 аж ахуйн нэгжийг нэгтгэж сурагчдаа илүү чанартай, илүү үнэтэй, илүү зохимжтой дүрэмт хувцсаар жигдрүүлэхээр завгүй яваа аж. Ярианыхаа төгсгөлд “Итгэхгүй бол, маргааш ирээрэй. Би үйлдвэрүүдээр явж ажилтай нь танилцуулъя” гэж урив.

Шинэ дүрэмт хувцастай болох талаар сүүлийн хоёр жилийн турш яригдаж байгаа гэнэ. Тодруулбал, хонь, тэмээний ноосны кг тутамд 2000 төгрөгийн урамшуулал олгох УИХ-ын тогтоол баталсан нь уг салбарыг сэргээжээ. Жилд 20 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлдэг байсан зах зээлийг гурав дахин өргөжүүлсэн гэдэг. Өнгөрсөн оны байдлаар 16 мянган тонн ноос боловсруулснаас 10 мянгаар хивс үйлдвэрлэжээ. Харин үлдсэн 6000 тонн ноосыг угааж экспортолсон юм. Ноосны үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдээс дотооддоо эцсийн бүтээгдэхүүн хийж худалдаалах санал гарсныг ҮХААЯ хүлээн авчээ.
Уг санал нь ноосоор утас ээрч, даавуу хийгээд, дотоодын дүрэмт хувцасны хэрэгцээг хангах асуудал байв. Цагдаа, цэрэг, гал сөнөөгч, аврагч гээд олон төрлийн дүрэмт хувцас үйлдвэрлэлийн зөвхөн нэг нь сурагчийнх.
Хувийн компаниуд төрийн оролцоотойгоор нэгдсэн зохион байгуулалтад орж ажиллаж буйн анхны ажил нь сурагчийн дүрэмт хувцас. 2013 оны есдүгээр сард 520 мянган дүрэмт хувцас бэлэн болсон байх ёстой. Ийнхүү ажил эхэлтэл араас нь хэрүүл үүсэв. Х.Золжаргалын тэргүүлсэн хуйвалдаан гэх нэрээр хийж буй хамаг ажлыг харлуулж, болж бүтэх зүйлийг буруу тийш хазайлгахыг эрмэлзлээ. Чухам хаанаас ийм яриа гарсныг сурвалжилж үзвэл тодорхой. Монголын бараг бүх оёдлын үйлдвэр, цехийг нэгтгээд сурагчийн дүрэмт хувцас оёх ажилд оролцох боломжоор хангасны дараа хэдхэн байгууллага л гүрийгээд хоцорсон.


Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард “Бат Зүү”, “Их Шаглаа” тэргүүтэй хэдэн компани холбоо байгуулжээ. Сүүлийн жилүүдэд сурагчийн дүрэмт хувцас нэртэй сэмэрхий, ханзархай, уранхай, цооронхой бүтээгдэхүүн нийлүүлж, давуу эрхтэй ажиллаж ирсэн байгууллагууд. Хангалтгүй хийж байгаа ажлыг нь бүгдэд  жигд хуваарилж, чанаргүй дүрэмт хувцсыг нь сайжруулах болсонд тэд дургүйцсэн бололтой. Жилээс жилд чанаргүй хувцас нийлүүлж байсныг, заримдаа БНХАУ-аас хувцас импортолж байсныг иргэд илрүүлснийг ч үл харгалзан ҮХААЯ-наас санал тавьжээ. 2013 онд сурагчийн дүрэмт хувцас оёх ажилд хамтарна уу гэтэл шууд л татгалзсан байна. Долдугаар сарын эхээр хоёр дахь удаа санал тавихад нь “Бид дангаараа оёно” гэдгээ эрсхэн хэлжээ.
Үнэтэй хэдий ч хавьгүй чанартай хувцсаар хүүхдүүдээ  хангах. Дотоодын ноосоор өндөр зэрэглэлийн даавуу үйлдвэрлэж болдгийг батлах. Цаашид оёдол, нэхмэл, сүлжмэл, ээрмэлийн үйлдвэрээ зохион байгуулалтад оруулж хөгжүүлэх боломж бүрдээд байхад “Бат Зүү” тэргүүтэй компаниуд яагаад эсэргүүцнэ вэ. Мэдээж хэрэг намар болгон ганцаараа хурааж байсан орлого нь 130 хуваагдаж магадгүй. Нөгөө талаас өөрсдийнх нь үйлдвэрлэж байснаас хувь илүү чанартай гэдгийг ШУТИС-ийн Нэхмэлийн хүрээлэн тогтоочихсонд ичиж байж болох. Эсвэл хямдхан хийгээд нийлүүлж болдог зүйлийг заавал сайн, үнэтэй хийх гэсэнд зориуд зөрүүдэлж байхыг үгүйсгэхгүй.




Юутай ч “ууртай” хүмүүсийн уцаартай үгний ард дарагдсан ажил хэрэг хэрхэн өрнөж буйг товч дуулгая. Сурагчдад нийт 900 мянган метр урт даавуугаар хувцас оёх гэнэ. Хонины ноос орсон, нэмүү өртөг шингэсэн даавуугаар оёж байгаа тул хуучнаас харьцангуй үнэтэй. Гэхдээ хавьгүй илүү чанартай гэдгийг Төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Золжаргал онцлов. Эцэг эхчүүдэд ядаж хоёр жил өмсчихдөг дүрэмт хувцас хэрэгтэй. Урьд нь гурван хос дүрэмт хувцас байсан нь одоо таван иж бүрдэлтэй болох юм. Мэдээж иж бүрдэл нь нэмэгдсэн тул үнэ өснө. Гэхдээ эмзэг бүлгийн, олон хүүхэдтэй гэхчлэн хүндрэл үүсч болзошгүй айлуудад хөнгөлөлт үзүүлэх боломжтой гэв. Урьдчилсан таамгаар 1-3 хүүхэдтэй айл дүрэмт хувцсыг үндсэн үнээр авах бол түүнээс олон хүүхэдтэй өрхөд үнэ хямдруулах, бэлэглэх зэрэг хөнгөлөлттэй хүргэнэ. Уг хөнгөлөлтийг Засгийн газар, халамжийн сангаас тодорхой зохицуулалтын хүрээнд гаргана. Харин хувийн аж ахуйн нэгжүүд үнэ хямдруулах ямар ч боломжгүй гэсэн юм. Учир нь, 130 аж ахуйн нэгж 23 тэрбум төгрөгийн зээлийг хуваан авчээ. 12 тэрбум нь даавуунд, есөн тэрбум төгрөг оёдлынхонд зээл болж байгаа бол хоёр тэрбумыг сүлжмэлийнхэн зээлсэн. Бүгдээрээ дор бүрнээ урт хугацааны зээлээр хөрөнгө босгож ажлаа урагшлуулж байна гэсэн үг. Тэгэхээр бүтээгдэхүүнээ хямдруул, үнийг багасга гэдэг нь тэр компаниудаа алдагдалтай ажилла гэж байгаагаас ялгаагүй аж.
Одоогоор 30 мянган метр даавууг үйлдвэрүүдэд нийлүүлж, эсгүүрийн ажил үргэлжилж байгаа аж. Харин өнөөдөр 120 мянган метрийг нэмж нийлүүлнэ. Цаашид тав хоногийн давтамжтайгаар даавуугаа үйлдвэрүүдэд тараах юм. Тэгвэл шинэ дүрэмт хувцас хэзээ сурагчдад хүрэх тухайд “Эхний хэсгийг наймдугаар сарын 25-нд, дараагийнхыг ирэх сарын 15, 30-нд гаргана” гэлээ.


Оёдлын үйлдвэрүүдэд тендергүйгээр эрх өгсөн нь хууль зөрчсөн гэх яриа гарсан. Улсын болон орон нутгийн төсвийн мөнгөөр бараа эсвэл ажил үйлчилгээ худалдаж авахад тендер зарладаг хуультай гэнэ. Харин энэ хөтөлбөрт улсын мөнгөнөөс нэг ч төгрөг ашиглаагүй учраас тендер зарлахгүйгээр ажиллах боломжтой гэсэн. Ажил эхлэхийн өмнө ҮХААЯ, Санхүүгийн зохицуулах хороо, ШУТИС-ийн Нэхмэлийн хүрээлэн, ШӨХТГ, Нийслэлийн үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн газар, Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газар, Монголын сурагчдын холбоо, Хөдөлмөрийн эрүүл мэнд судлалын төвийнхөн гээд олон байгууллага оролцсон ажлын хэсэг оёдлын үйлдвэрүүдтэй танилцжээ. Хэн нь юу хийж чадах вэ гэдгийг судалж, ажиллах хүчин чадлыг тодорхойлсон байна. Ийнхүү аттестатчилалд оруулаад, бүх компанитай хувцас оёх ажил хийлгэхээр гэрээ байгуулсан аж. Оёж чадах нэгж бүр, оёхыг хүссэн байгууллага бүхэн зохион байгуулалтад гишүүнээр элсэхэд нээлттэй. Ийм л учраас тендер, сонгон шалгаруулалт шаардлагагүй гэж үзсэн гэв. Оёдлын салбарын бараг бүх үйлдвэрт оролцох эрхийг нээлттэй олгосон байхад үнэхээр ч өрсөлдүүлэх, тендер зарлах шаардлагагүй мэт санагдана.
ШӨХТГ-аас мэдэгдэл хийсэн ч өнөөдрийн байдлаар Х.Золжаргалд ажил гүйцэтгэх зохион байгуулалтыг шударга бусаар хийж, өрсөлдөөний тухай хууль зөрчсөн гэх албан ёсны акт хараахан ирээгүй гэнэ. Хэрэв үнэхээр хууль зөрчсөн зүйл байвал үйл ажиллагаагаа яаралтай засч, залруулах, өөрчлөх нь зөв гэдгээ илэрхийллээ. Юутай ч, сурагчдын шинэ дүрэмт хувцас хэрхэн үйлдвэрлэгдэж буйг тун удахгүй оёдлын газарт нүдээр үзэж, танилцахаар тохирсон юм.