Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлж УИХ-аас баталсан Шүүхийн шинэтгэлийн тухай багц хуульд зааснаар шүүгчид нөлөөллийн мэдүүлэг бөглөж эхэлдэг болсон. Энэ нь аливаа хэргийг хянан шийдвэрлэж буй шүүгчид иргэн, албан тушаалтан, хуулийн этгээд ямар нэг байдлаар нөлөөлөх гэж оролдвол түүнийг шүүгч тусгай мэдүүлгийн баримтад бөглөх юм. Ингэснээр хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх ажилд нөлөөлөл орохоос сэргийлэх ач холбогдолтой. Энэ талаар Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Хүний нөөцийн хэлтсийн дарга Б.Энхбаатартай ярилцлаа.

-Шүүгчийн хараат бус байдлыг хангахын тулд нөлөөллийн мэдүүлэг авдаг болж байгаа. Мэдүүлэг авч эхэлснээс хойш гурван сарын хугацаа өнгөрсөн байна. Нөлөөллийн мэдүүлэг үр дүнгээ өгч эхэлсэн үү?
-Шүүхийн шинэтгэлийн хү­рээнд батлагдсан багц хуу­­лийн нэг бол Шүүгчийн эрх­зүйн байдлын тухай хууль. Энэ хуульд шүүгчийн хүлээх үүрэг хариуцлагаас гадна хараат бус байдлыг хангах зо­хицуулалтууд орсон. Эд­гээ­рийн нэг нь нөлөөллийн мэ­дүү­лэг. Ийм зохицуулалтыг анх удаа хуулиндаа тусгаж, амьдрал дээр хэрэгжүүлж байна. Манай улсад урьд нь байгаагүй, бусад оронд ч тэр бүр байхгүй туршлага учраас үр дүнг нь урьдчилж таамаглаж хэлэхэд хэцүү. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс нөлөөллийн мэдүүлгийн заг­ва­рыг баталсан. Энэ дагуу нөлөөллийн мэдүүлгийн та­лаар танилцуулсан баримтыг өнгөрсөн зургадугаар сарын 10-ны өдрөөс эхлэн шүүгчид хэрэг бүрт бүртгэж эхэлсэн. Хэрэв нөлөөлөл ирвэл шүүгч нөлөөллийн мэдүүлэгтээ тус­гаад, нэг хувийг нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлд ирүүлнэ. Энэ асуудлыг хариуцсан орон тооны ажилтан ажиллаж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар Шүүхийн ерөнхий зөвлөлд нөлөөллийн мэдүүлэг бүрт­гэсэн баримт шүүхүүдээс ха­раа­хан ирээгүй байна. Зөвлөл маань дэргэдээ судалгааны ал­батай болсон учраас энэ чиглэлийн судалгаа хийж эхэлнэ. Шүүгчдэд нө­лөөл­лийн мэдүүлэг бичих дадлыг бий болгох ёстой. Нөгөө талаар шүүгч өөрөө нөлөөллийн мэдүүлгийг үнэн зөв бүртгэхгүй бол энэ нь ёс зүйн зөрчил болж болно. Шинээр боловсруулж байгаа Шүүгчийн ёс зүйн дүрэмд энэ талаархи заалт орох байх. Ингэснээр шүүгч ямар нэг байдлаар нөлөөллийн талаар бичихгүй, мэдэгдэхгүй бол өөрөө хариуцлага хүлээх юм. Нөлөөллийн мэдүүлгийг анх удаа нэвтрүүлж байгаа учраас аль аль талдаа туршлага дутсан зүйл бий. Энэ ажил эрчимжиж, шүүгч бүр нөлөөллийн мэ­дүү­лэг бичдэг болчихвол нөлөөлсөн этгээдийг шалгаж, хариуцлага хүлээлгэнэ, эргээд энэ нь шүүгчийн хараат бус ажиллах нөхцөлийг бэхжүүлэх нэг алхам нь болно.

-Шүүгчдэд ямар нэг байд­лаар нөлөөлж болохгүй нь гэсэн сэтгэлзүйг нийгэмд бий болгох зорилгоор нө­лөөл­­лийн мэдүүлэг авч э­хэл­­­сэн гэж ойлгож болох уу?
-Тэгж ойлгож болно. Ха­риуц­лага хүлээлгэнэ гэхээ­сээ илүү урьдчилан сэргийлэх ар­га хэмжээ юм. Өмнө нь албан тушаалтан, иргэн, хуулийн этгээд шүүгчид нөлөөл­сөн ч ямар нэг хариуцлага хүлээдэггүй байсан бол одоо­гийн мөрдөгдөж буй хуулиар хариуцлагын тогтолцоо яриг­даж эхэлсэн. Иргэдийн хууль эрх зүйн мэдлэг, ухамсар, хуульч­дын ёс зүйн төвшин хангалттай хэмжээнд биш байгаа учраас л нөлөөллийн мэдүүлгийг гаргаж ирж байна. Энэ талаар иргэдэд мэдээлэл өгөх, хуулийг сурталчлан таниулах ажил давхар хийж байгаа.

-Шүүгчдэд ихэвчлэн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл ашиглан нөлөөлдөг гэсэн судалгаа гарсан байна лээ. Сэтгүүлч иргэдийн гомдлын мөрөөр мэдээлэл бэлтгэдэг. Гэтэл энэ нь шүүгчдэд нөлөөлсөн болох хэрэг үү?
-Нөлөөллийн мэдүүлгийн загварыг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл батлахын өмнө эхлээд судалгаа хийсэн шүүгч нараас санал авсан. Өөрөөр хэлбэл шүүгчдэд ямар байдлаар  нөлөөлөл ирж буйг тогтоосон. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гүтгэж, доромжилдог зүйл их гардаг нь ч судалгаагаар тогтоогдсон. Энэ үнэн. Тодорхой нэг хэргийн талаар шүүх, шүүгчийг буруутгаад хэвлэл мэдээллээр биччихдэг, эх сурвалжийг нь шалгаад үзэхээр тэр нь бодитой биш байх жишээтэй. Энэ мэт байд­лаас болж шүүх, шүүг­чийн нэр хүнд унах яв­дал бий. Хэрэг маргааныг эцэс­лэн шийдвэрлээгүй бай­хад ий­мэр­хүү байдлаар шүүгч­­тэй холбоотой асуудалд ханд­­вал нөлөөлсөн гэж үзэж ма­гад­гүй. Тиймээс сэтгүүлчид эх сурвалжаа маш сайн няг­талж байж бичих хэрэгтэй. Ир­гэдээс сонссон дуулснаа нягт­лахгүйгээр бичих нь учир дутагдалтай. Олон талын эх сурвалжаас мэдээлэл авч, тэнц­вэржүүлж байж бичвэл нөлөөллийн мэдүүлэгт орох­гүй.

-Сэтгүүлчид ийм зүйлийг ингэж бичвэл шүүгчид нөлөөлсөн болно гэдгийг тодорхойлох боломжтой юу. Хуульд энэ талаар тусгасан зүйл заалт хэр байгаа бол?
-Энэ талаар тодорхойлж, ялгаа зааг гаргасан зүйл байхгүй. Нөлөөллийн мэдүүл­гийн загвараа баталж, хууль сурталчлах ажил хийж байна. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ямар материал гарвал нөлөөлсөн гэж үзэх вэ гэдэг нь яваандаа амьдралаас урган гарч ирэх байх. Нөлөөллийн мэдүүлгийг хэрэглэх тусдаа журам, заавар гэж байхгүй.  Тиймээс бид энэ талаар сэтгүүлчидтэй хамтарч ажиллах хэрэгтэй. Ямар тохиолдолд шүүгчид нөлөөлсөн гэж үзэх вэ гэдгийг сэтгүүлчдэд ойлгуулах нь чухал. Бид сэтгүүлчдийн ажил үүргээ явуулах эрх чөлөөнд халдахгүй. Эргээд сэтгүүлчид маань шүүхийн нэр хүндэд үндэслэлгүйгээр халдахгүй ажлаа явуулах хэрэгтэй байх. Энэ нь хэн хэнийх нь мэргэжлийн ёс зүйн асуудал шүү дээ.

-Шүүхийн шинэчлэлийн хүрээнд шүүгчийн хараат бус байдлаас эхлүүлээд маш олон ажил хийж эхэл­жээ. Танай байгууллага ши­нэч­лэгдснээр гүйцэтгэх за­саг­лалтайгаа хэр уялдаа холбоотой хамтарч ажиллах юм бэ. Нөгөөтэйгүүр шүү­хээс шийдвэр гардаг ч хэ­рэг­жихгүй байх тохиолдол амьд­ралд олон байдаг.
-Социализмын үед шүү­хийн шийдвэр гүйцэтгэх алба шүүх дотроо багтдаг байсан. Шүүх шийдвэрээ гаргасан бол маргааш нь шийдвэр гүйцэтгэгч очоод биелүүлдэг байж. Энэ утгаараа шүүхийн шийдвэрийн биелэлт өндөр байсан юм билээ. Одоо Шүүхийн шийдвэр гүй­цэтгэх алба Хууль зүйн яам­ны харьяанд байна. Шүүх шийд­вэрээ гаргалаа гэхэд шийд­вэрийн биелэлт ямар байх нь шүүх, шүүгчийн ажлын үзүү­лэлтэд нөлөөлөхгүй бай­гаа. Эрүүгийн хэргийн хувьд шүүхийн шийдвэрийн бие­лэлт маш өндөр хувьтай бай­даг. Харин иргэний болон за­хиргааны хэргийн шүү­хийн шийдвэрийн бие­лэлт хан­галтгүй. Энэ чиг­лэ­лээр шийд­вэр гүйцэтгэх ал­баны­хантай хамтран ажиллаж байна.

-Захиргааны хэргийн шүүх хоёр иргэний мар­гаа­­­ныг хянан шийдвэр­лээд байхад шийдвэр нь амьд­­­рал дээр хэрэгждэггүй жи­шээ олон. Шүүхийн шийд­­вэр өндөр төвшинд байж, заа­вал биелэгддэг байх ёстой. Учир нь, шүүх ир­гэ­дийн итгэл үнэмшил дээр тогтдог байгууллага шүү дээ.
-Шүүхийн байгууллагуудын уялдаа холбоотой ажиллах эрх зүйн орчин төдийлэн хан­галттай биш байна. Ту­хайл­бал, бид шийдвэр гүй­цэт­гэх байгууллагыг “Та нар ма­най шийдвэрийг хурдан бие­лүүл” гэж шаардлага тавих боломжгүй. Яагаад гэвэл Шүү­хийн шийдвэр гүйцэтгэх алба манайхаас тусдаа, яамны харьяанд байдаг. Иргэний болон захиргааны хэргийн шийдвэр гүйцэтгэлийг шүү­хийн дэргэд авчиръя гэх яриаг судлаачид хэлж байгаа. Энэ анхаарлын төвд байгаа асуудлын нэг гэдэгтээ маргах зүйл алга.