“Сайн байна уу. Намайг Марал гэдэг. Би одоо 25 настай. Солонгос улсад үсчин гоо сайханчаар суралцахын сацуу ажиллаж байна. Миний амьдралын хамгийн бараан үеүүд бол Х ангиа төгстлөө хойд ээж, аавынхаа зодуур, нүдүүрийг тэвчин амьдарч байсан хугацаа. Хэдий хагас өнчин намайг үр хүүхдээ хэмээн элгээ дэвтээн өсгөх гэсэн тэдний сайхан сэтгэлд талархах ч, дүү дагуулсан өдрөөс хойш нүд үзүүрлэн өө эрж, гар хүрч эхэлснээс хойш би сэтгэлдээ тэднийг үзэн ядаж өссөн. Хэдий хүн харахад эцэг, эхийнхээ хайранд өсч яваа мэт харагдах ч, ачир дээрээ юм болгоны буруутан болж, хойд эхийн харцан дор, хойд аавын хатуу гарын амтыг өдөр болгон шахуу үзнэ гэдэг аймшигтай. Өнөөдөр би Солонгост ажиллаж, амьдарч байна. Харин сургуулиа төгсөөд гэртээ харихгүй. Өөрийн гэсэн орон байртай болж, бүтэн, хагас өнчин хүүхдүүдэд туслахыг хичээнэ. Яагаад гэвэл, миний үзсэн зовлонг тэд ч гэсэн үзэх ёсгүй” захидалдаа өгүүлжээ.

Үнэндээ, Марал охин шиг үрчлэл нэрийн дор бяцхан биедээ ахадмаар зовлон шаналал үүрэн хойд ээж, аавын харцан дор хэдэн хүүхэд амьдарч буйг бид мэдэхгүй. Учир нь, Монгол Улсад хүүхэд үрчлэлийг хэдхэн бичиг баримтад үндэслэн хоёр, гуравхан хүн хувь заяаг нь шийддэг нь энэ мэт хүүхдийн эрхийг зөрчихөд хүргэдэг байна. Хатуухан хэлэхэд, бараа, таваар мэт арилжааны шинжтэй болсон хүүхэд үрчлэлийг нарийн нухацтай ярих ёстойг “Дотоод болон гадаад үрчлэл, асрамж халамжийн үйлчилгээ” сэдэвт хэлэлцүүлэгт оролцогчид хэлж байлаа. Энэ талаар ч “Хүүхэд эрх хамгаалал төв” тө­рийн бус байгууллагын тэр­гүүн Л.Бадамцэцэг “Хүү­хэд үрчлэлтийг тогтож ярих цаг болжээ. Хэдий га­даад, дотоодод үрчлэгдэх хүүх­­дийн тоо багассан гэх ч, хүний хувь заяаг шийдэж буй энэ алхмыг хэдхэн ба­римт бичиг бүрдүүлснээр шийдэж болохгүй. Дотоод үрчлэлд захирамж гаргаад орхичихдгоос биш тухайн гэр бүлдээ хүүхэд дасч байна уу, орон байр, боловсрол, хоол унд, хувцсаар хангагдаж чадаж уу гэдгийг хянадаг байгууллага алга. Хяналтын тогтолцоотой болохыг сүүлийн хэдэн жилд үрчлэгдсэн хүүхдүүдтэй холбоотой хэргүүд харуулж байна шүү дээ. Хэдий монгол хүн үрчилж авсан хүүхдээ ялгаварлахгүй өсгөдөг ч, өнөө цагт итгэл дээр тулгуурлан орхино гэдэг байж болохгүйг амьдрал  шаардаж байна” гэлээ.
Хяналтын тогтолцоо байх­гүйгээс хамгийн сүүлд гэхэд талийгаач ахынхаа хүүг гурван жилийн турш амбаартаа хорьж, хоолны үлдэгдлээр тэжээж байсан гэх санаанд багтаж, ой ухаанд буумгүй хэрэг Хөвсгөл аймагт өнгөрсөн тавдугаар сарын 14-нд гарсныг уншигч та мэдэх байх. Тиймээс ч үрчлэл нэрийн дор хүүхдийг зарцалдаг, тамладаг байдлыг гаргахгүйн тулд өргөж авах хүсэлтэй хүмүүсийн сэтгэл зүй, үнэхээр хүүхэд авахыг хүсч буй эсэх, санхүүгийнх нь орлого зарлагыг хянаж шалгасны үндсэн дээр үрчлүүлэх ёстойг ч төрийн бус байгууллагынхан шаардаж байлаа. Энэ талаар хэлэлцүүлэгт оролцогч  Нямаа “Хүүхэд үрчлэлтийн зөвлө­лийн бүрэлдэхүүнд иргэний байгууллагын төлөөллийг оролцуулах хэрэгтэй. Дотоод­доо үрчлэгдсэн хүүх­дийн аж амьдралыг бид очоод хараад байж чадна. Харин гадаадад үрчлэгдсэн хүүхдийнхээ төлөө санаа тавьдаг баймаар байна. ХАХНЯХ-нд гадаадад үрчлэгдсэн хүүхдийн мэдээлэл жил тутамд эцэг, эхээс нь ирдэг ч бид инээмсэглэн авахуулсан ганцхан зургаар нь дүгнэж болохгүй. Зураг хүүхдийн дотоод сэтгэлд хургасан гомдол, зовлонг харуулахгүй шүү дээ” хэмээсэн. Үүнийг дэмжин Баянзүрх дүүргийн нийгмийн ажилтан дэмжиж ”Сүүлийн үед шашны байгууллагууд хүүхэд үрчилж авах нь ихэссэн. Үрчилж авахдаа найдваргүй гэх оноштой хүүхдийг эмчилнэ гэж авч яваад эргээд эдгэрсэн, нас барсан талаархи мэдээлэл өгдөггүй. Энэ замбараагүй үрчлэлтийг зогсоомоор байна. Яагаад эдгэх боломжтойг нь бус боломжгүйг нь авч яваад байна вэ. Хүний болон эд эрхтний наймааны золиос болж байгаа юм биш биз дээ” хэмээн сэтгэл зовниж буйгаа хэлье. Гадаад хүнд үрчлэгдсэн хүүхдүүдийн хувь заяа бүрхэг байгааг “Монголын хүүхдийн эрхийн үндэсний төв”-ийн тэргүүн П.Цэвээн “Гадаадын иргэн харьяатын асуудал эрхэлсэн газрын мэдээллээр 200 гаруй хүүхэд гадаадын иргэнд үрчлэгдсэн гэсэн тоо бий. Гэхдээ нууцын зэрэглэлд хамаарах асуудал учраас нарийн тоо хэлэхгүй гэдэг. Гадаад гэлтгүй дотоод үрчлэл ч хүүхдийн эрхийг ноцтой зөрчиж буй энэ үед бид тоог нууцлах биш үрчлэгдсэн хүүхэд бүрийнхээ араас чих тавьж, эргэж тойрч байх ёстой. Үрчлүүлчихээд эргэж тойрох хяналтын тогтолцоо байдаггүйгээс хүүхдийн эрх зөрчигдөж байна” гэв.
Энэ үеэр түүнтэй уулзлаа.

-Хүүхэд үрчлэлд хууль эрх зүйн ямар орчин үйлчилж байна. Бид юун дээр анхаарах ёстой юм бэ?
-Гэр  бүлийн тухай хуульд заасны дагуу гадаад, дотоод үрчлэл журмын дагуу явж байгаа. Гол нь, Гэр бүлийн тухай хуулийг шинэчлэн най­руулахдаа хүүхдийн язгуур эрх ашигт нийцүүлсэн заал­тууд оруулах ёстой. Өнөөдөр дотоод үрчлэлтийг төрийн захир­гааны тодорхой хэм­жээний хүмүүс шийддэг. Уг нь, мэргэжлийн баг ажиллах ёстой юм. Нөгөөтэйгүүр, хүүхэд үр­чилж авах хүнийг маш сайн су­­далж, нягталж тодорхой шал­­гуурыг давбал зөвшөөрөл өгдөг болмоор байна. Хүүхэд гэдэг бараа, таваар биш шүү дээ. Насанд хүртэл нь эцэг, эхийн хайраар өсгөж, зөв тө­лөв­­­шилтэй хүн болгох ёстой юм.

-Тэгэхээр хэдэн хүний зөвшөөрлөөр үрчлэл ший­дэг­­дэж байна гэсэн үг вэ?
-Одоо дүүрэг, сум, хороо­ны Засаг дарга, иргэний бүртгэл, хүүхдийн асуудал хариуцсан  мэргэжилтэн гээд 3-4 хүн хэдхэн бичиг баримтаар үндэслэн үрчилж авах эрх олгож байна. Гэтэл тэр хүний сэтгэл зүй, ял шийтгэл хүлээж байгаагүй эсэх, үнэн сэтгэлээсээ хайрлан өсгөе гэсэн чин эрмэлзэл байна уу  гэдгийг шалгахгүйгээр өгч байгаа учраас л энэ бүгдийг одоо л ярих ёстой юм.

-Өнгөрсөн хугацаанд хүүхэд үрчилж аваад эрхийг нь зөрчсөн тохиолдол гарч байсан уу?
-Тийм тохиолдол зөндөө. Алийг нь гэж хэлэх вэ дээ. Нэгд, энэ бол гэр бүлийн нууц­тай холбоотой. Хоёрт, хүний нэр төртэй холбоотой асуу­дал учраас үрчлэл  буруу хийгдсэний үр дүнд  хүүхэд хохирдог. Тиймээс үрчлэлд өнгөц байдлаар хандмааргүй байна.

-Ямар хүүхдийг үрчилдэг юм бэ. Хагас, бүтэн өнчин хүү­хэд л үрчилдэг гэж хүмүүс ойлгодог?
-Үрчлэл их замбараагүй явж ирсэн. Тиймээс цэг­цэнд оруулж, нэгдсэн нэг бодлоготой болох гээд байна. Хүүхэд үрчилж авах хүсэлтэй хүмүүс хаа хамаагүй байгууллагын хаалга сахидаг байдлыг арилгах ёстой. Нөгөөтэйгүүр, бараа сонгож авч байгаа юм шиг хүүхдэд шалгуур тавин сонгож авдаг байдлыг болиулж, зөвхөн нас, хүйс, он сар өдөр бичин сонгодог байхаар явна гэж ойлгож байгаа.
Монгол Улс 1999 оноос гадаадын иргэнд хүү­хэд үрчлүүлж эхэлжээ. Судал­гаагаар жилд 20 орчим хүүхэд гадаадын иргэнд үрчлэгддэг гэдэг бөгөөд өнгөрсөн 11 жилийн хугацаанд 206 хүүхэд үрчлэгдсэн гэсэн мэдээг төрийн байгууллагууд өгч байна. Хүүхдийн төлөө үндэсний газрын Хүүхэд хамгаалал үйл­чил­гээний газрын дарга Б.Жав­занхүү “Америк, Франц, Итали зэрэг европын орны ир­гэд манайхаас хүүхэд үр­чилж авдаг. Өнөөдөр хүүхэд үрчлэлтийг журмаар биш хуулиар зохицуулмаар байна. Журмыг ямар ч албан тушаалтан гарч ирээд өөрчлөх боломжтой. Хуульд гадаад болон дотоодод хүүхэд үрчлэлтийн өмнө болон дараа гарах эрсдэлийг тооцож, асралт гэр бүл гэж хэн байх зэргийг нарийвчлан тусгах хэрэгтэй. Өнөөдөр хяналтын тогтолцоонд төрийн байгууллагын оролцоо алга. Бид үйлчилгээгээ сайжруулж, эхний ээлжинд хүүхдийг зөв­хөн дотооддоо үрчлүүлье гэсэн бодлого баримтална. Дараа нь, гадаад руу үрчлүүлэх шаардлага гарвал эрсдэлийн үнэлгээ, араас нь тавих хяналтыг сайн тавьж ажиллах хэрэгтэй. Мөн нэг оронд хүүхэд олноор үрчлэгдвэл тухайн улсад сайн дурын ажилтантай баймаар байна. Хяналтаа тогтмол хугацаанд биеэр очиж үздэг байвал бид хүүхдийнхээ эрхийг хамгаалж чадна” гэлээ.
Ямартай ч, хүүхэд үрч­лэлтийн асуудал Гэр бүлийн тухай хуулийн хэдхэн заал­таар шийддэг аж. Тиймээс шинэ­чилсэн найруулга хэлэл­цэж буй энэ үед хүүхэд үрчлэлтийн асуудлаа эргэн харж, зарим нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ёстойг төрийн бус байгууллагынхан хэллээ. Тэр дундаа, гадаад, дотоод үрчлэлт гэлтгүй асралт гэр бүл гэж байх ёстойг тэд хэлж байв. Учир нь, хүүхэд шинэ гэр бүлд дасах гэж 1-2 жил болдог. Тиймээс энэ хооронд хүүхэд үрчлэлтийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүн эргэж тойрч байх, бүрэлдэхүүнд нь иргэний байгууллагын  төлөөллийг оролцуулах, хүүхэд үрчилж авах гэр бүлийг сургалтад хамруулах зэрэг заалтыг нэмэх ёстой хэмээлээ. ХАХНХЯ, ХТҮГ-аас зохион байгуулсан “Дотоод болон гадаад үрчлэл, асрамж халамжийн үйлчилгээ” хэлэлцүүлгээс гарсан санал, зөвлөмжийг Гэр бүлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад тусгана гэдгээ албаныхан амлаж байлаа.