Өмнийн говьд Ардчилсан хувьсгалын анхдагчийн нэг болж, “Говь" хөдөлгөөнийг санаачилж явсан Д.Сумъяатай ярилцлаа.

-Өмнөговьд  ардчилсан хувьсгалын эхлэл болгон "Говь" хөдөлгөөн гарч, олны анхаарал татаж, шуугиан тарьж байсан гэдэг. Та энэ хөдөлгөөнийг санаачлагчийн нэг учраас тэрхүү түүхэн үнэнээс яриагаа эхэлье?
-Тэр үеэс хойш 23 жил өнгөр­чээ. Цаг хугацаа ёс­той харвасан сум шиг гэ­дэг чинь энэ. Сэтгэлээс гар­даг­гүй он жилүүд минь. Ард­чиллын салхи Монгол оронд сэвэлзэж байсан  тэр л үед манай нутгийн олны сэт­гэл хөдөлж, шинэ зүйл хүсч мөрөөдөж байгаа нь би­дэнд ойлгогдож байсан юм. Нийтлэлч Баабарын “Бүү март” гэх мэт олон нийтлэл биднийг ардчилалд уриалан дуудаж, итгэл үнэмшил өгч байсан юм шүү. Бидний хэсэг нөхөд энд тэнд цуглаж шинэ сонин мэдээ сонсоно. Их л олон асуудлыг эргэцүүлэн ярилцана. Гэтэл нэг өдөр хэн нэгнээс нь бүгдээрээ нэгдэе! Тэмцье! Өөрчлөлт хийе гэсэн уриа дуудлага сонсогдож маш хурдан санал нэгдсэн. Тэр шөнөдөө “Говь” хөдөлгөөн бай­гуулах шийдвэр гарч зорилгоо ярилцах, дү­рэм жу­рам, хөтөлбөр боловс­руулах гээд “тоймгүй” их ажил болж билээ. Хүн бүр л өөрт ноогдсон үүрэг зорилгоо ойлгож мэргэжил, чадвар бүхнээрээ л бодож сэтгэж боловсрууллаа. Ажлынхаа чөлөөт цагаар л бүгдийг амжуулж байлаа. Найз нөхөд намын гишүүд шүүмжилнэ, зэмлэнэ. “Буруу зүйл хийснээ ойлгох цаг ирнээ” гэж тавлана. “Говь” хөдөлгөөний үйл ажиллагаа идэвхтэй өрнөж, төв талбайд цуглаан болсны дараа  бид ямар хүнд нөхцөлд байсныг 14 анд минь л мэднэ дээ. “Говь” хөдөлгөөн нь Өмнийн говьд ардчиллыг хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан нь түүхэн үнэн билээ.

-Танай хөдөлгөөний зо­­рилго биелсэн үү. Одоо өмнө­говьчууд,  за­луу үеийн­хэн "Говь” хөдөл­гөө­ний тухай мэдэх болов уу?
-Бидний хөдөлгөөн үүрэг эорилгоо товч тодорхой хариуцлагатай биелүүлсэн. Тухайн үед аймгийн гүйцэтгэх захиргааны дарга Д.Банди, намын хорооны дарга С.Пүрэв нар асуудалд анхааралтай хандаж, ярилцаж, тодорхой шийдвэр, тохиролцоонд хүрч байсан юм. Одоо бодоход бас л ухаалаг хүмүүс байж дээ. Хөдөлгөөний хувьд олон ургальч үзэл бодол уралдаж, олон нам эвсэл холбоод байгуулагдаж сэтгэлгээний шинэ давалгаа эхэлсэн. Тэр үеийн манай хөдөлгөөнийхөн одоо ч говь нутгаа хөгжүүлэхэд идэвхтэй ажиллаж байна шүү дээ. Ардчиллын үнэ цэнэ, говьчуудын хөгжил дэвшилд асар их бүтээн байгуулалт авчирч байна. Ард олны сонголт ч ардчилалд хэвээрээ байна. “Говь” хөдөлгөөний түүх болж үлдэх тэр үеийн “Говийн мэдээ” сонин, гэрэл зураг, дуу дүрсний бичлэг, энд тэнд байгаа нь сонсогддог юм. Удалгүй ном болгох байлгүй дээ гэж дотроо залбирч явна. Манайхан дотор үүнийг хийчих хүмүүс бий. Хойч үе мартахгүй гэдэгт итгэж байгаа. Үнэн түүх он цаг улирах бүр тодордог учиртай.

-Анхлан санаач­лагч­дын­хаа тухай дурсан ярих­гүй юу?
-Олноос тунаж үлдсэн 14 хүн л “Говь” хөдөлгөөнийг гардан зохион байгуулсан. Бусад нь зайгаа барьж алга болсон шүү. С Цагаанчулуун, О.Лодон хоёр маань бурхны оронд одож. Тэр хөдөлгөөнийг үүсгэн байгуулж уриалан дуудаж, өлгийдөж өсгөсөн хүн бол С.Цагаанчулуун. Бусад маань тус тусын ажил мэргэжлээрээ ажил амьдралаа төвхнүүлж, олноо манлайлж явна шүү дээ. Зарим нөхрөө яг одоо санахгүй байна. Одоогийн УИХ-ын гишүүн Ц Баярсайхан  бол бахархах ёстой хүний нэг. Уг хөдөлгөөнийг санаач­лагчдын нэг еренхий зо­хи­цуулагч нь байлаа. Хуульч Ч.Жаргалсайхан, эдийн за­сагч Санжаадорж, инже­нер Б.Цэдэнсамба, сэтгүүлч Ц.Энх­тайван, улстөрч Батмөнх, эдийн засагч Г.Галбадрах ин­женер Г.Өлзийжаргал нар лав байсан санагдах юм. Ардчиллын 20 жилийн ойгоор аргагүй л найз нөхдөө дурссан даа. Говийн унаган иргэн биш атлаа, үнэний дуу хоолой болж, ардчилалд хувь нэмрээ оруулагчид бол Г.Галбадрах, Г.Санжаадорж, Г.Энхтайван нар байлаа. Хуульч Ч.Жаргалсайхан ямар их үүрэг хариуцлага хүлээж, хэрхэн зөвлөж байсныг би тод санадаг юм. Ер нь эрч хүчтэй шийдмэг залуус байсан даа. "Говь” хөдөлгөөн говьчуудын түүхэнд нэгэн "шигтгээ” болж үлдэх учиртай.

-Та говийн өнөөдрийн Өмнөговийнхаа талаар ямар бодолтой явна?
-Говийн хөгжлийн галт тэрэг аль эрт хөдөпчихсөн... Энэ галт тэргийг Засаг дар­га Б.Бадраа, тэдний баг чадварлаг жолоодож явна. Сэтгэл зүтгэл зорилго нэгтэй энэ багийн хамт олонд ам­жилт хүсье. Хөгжил дэвшил, хот байгуулалтын хурдаараа манай аймаг удалгүй тэргүүлнэ гэж итгэдэг. Хүн бүрийн оролцоо, дэмжлэг, санаачлага нэгдвэл удалгүй шинэ Даланзадгад олны их хөлийн газар байх болно. Үйлдвэржилт дэд бүтэц говьд гайхамшигтай хөгжлийг авч ирнэ. Хүүхэд за­луучууд нь оюунлаг, сэт­гэл­гээний хурдтай са­наж, сэдэх тэмүүлэлтэй тэс­вэр, хатуужилтай, со­дон хүмүүс шүү. Шинэ зуу­ны нанотехнологи үйлд­вэр­жил­­тийн өрсөлдөөн говьд л өрнөнө. Говь өгөөж ихтэй баян тансаг буянтай нутаг. Ха­­рин говь нутгийнхаа уна­ган байгаль, экосистемийг хайр­лан хамгаалахад хүн бү­рийн сэтгэл зүтгэл чухал юм даа.

-Та хүүхэд залуучуудын хүмүүжилд нэлээд зүйл хийж байснаа орхиод хангайд амьдарсны учир юу вэ?
-Би зөвхөн өөрийн хүсэл мө­рөөдлөө биелүүлсэн хүн. Олон жил судалж хол, ойр явж эрдэмтэн судлаач­дын дэмжлэгээр “Жанжин цай”, “Хүрмэн” хоол амт­лагч, хурдан моринд зориул­сан "Хөхөө намжил" бэл­дэ­цээ олны эрэлттэй танил бүтээгдэхүүн болгож амж­лаа. Хүүхдийн хүмүүжил, мэргэжил сонгох арга зүй эерэг сэтгэлгээний цуврал өгүүллэгүүдээ ном болгож, уншигчдадаа хүргэлээ. Олны хүсэлт захиалгатай, хэрэглээний лекцүүдээ СD болгон олшруулж түгээлээ. Олон танилтай тэдэнд тустай сайхан л амьдарч явна. Нутгаа орхисны учир гэвэл тухайн үеийн намын байгууллага, боловсролын удирдлага эрдэм судлалын ажил хийе гэсэн хүслийг минь хяссанаас үүдсэн. Энэ нь хот руу шилжих шалтаг ч болсон. Гэвч би төрж өссөн нутгийн онго тэнгэр, анд найз нөхөд, ахмад үе, хамт ажиллаж байсан нөхдөөсөө холдоогүй. Хүрмэн нутаг, жанжин баг, аагим халуун нар, элсэн шуургыг яаж мартах вэ. Энэ бол миний сэтгэлийн амар амгалан, тайвшрал минь. "Жанжин цай”, “Хүрмэн амтлагч”, "Хөхөө намжил” бэлдэц дуудах нэрний минь овог болж явна даа.