Бүх урлагийн хаан нь кино урлаг гэдэг. Хаан урлагийн хөгжил хаана заларч явна вэ гэж алдарт Холливуд болоод барууны кино урлагийг тандвал ёстой л нөгөө “тасарчихаж” гэдэг нь таарч байх шиг. Гэхдээ зөвхөн биднээс. Ингэж хэлэхийн учир нь, уба, ажимма нараар тархиа угаалгасан манай үзэгчдийг солонгос сериал “солиоруулж” байгаатай холбоотой. Шинэ мянган гарсаар манайд мэдээллийн хэрэгслүүд тэр тусмаа телевизийн сувгууд борооны дараах мөөг шиг л олширсон. Арилжааны гэх тодотголтой тэдгээр телевиз гадаадын нэвтрүүлгийн санааг шууд монголчлон хуулахын хажуугаар Солонгос сериалаар завсар зайгүй бөмбөгдөх болов. Үзэгчид ч тэр хэмжээгээр савангийн дуурь руу хошуурч телевизүүд ч олон үзэгчдийг татахын тулд олон ангит киногоор өрсөлдөж эхэлсэн.

Энэ үеэс л манайд Солонгосын соёл үлэмж ихээр нэвтэрч манай иргэд тус улсыг зорьж хөдөлмөр эрхлэхийг илүүд үзэх болсон. Тэнд л сайхан амьдрал байдаг мэтээр урин дуудаж, эрүүл чийрэг мянга мянган монгол залуус Гуулин улсын зүг жилд хэдэн мянгаараа явцгаасан. Тэдний зарим нь эргэж ирсэн. Эргэж ирэхдээ эрүүл мэндээ золин байж Солонгосын хөгжилд хувь нэмэр оруулсныхаа төлөө хоёр өрөө байртай л ирсэн. Үүнд солонгосчуудын буруу гэж үгүй. Тэд соёлоо түгээх нь геополитикийн хувьд томоохон бодлого төдийгүй энэ нь аль ч дэвшингүй орны хувьд зүй ёсны хэрэг.
 Гагцхүү үзэх юмгүй манай үзэгчид уба, ажиммагаас өөр сонголтгүй болсонтой холбоотой. Гэтэл Монгол кино мөнгө төгрөг, ашиг хонжоо харахаас хэтрэхгүй арилжааны шинжтэй болсоор удлаа.

Сонголт нь Монголын кино урлагийн хөгжлөөр хязгаарлагдаж байгаа хэрэг. 80 жилийн намтар түүхтэй Монголын кино урлаг модоо барихад хүрсэн гэвэл хэтрүүлсэн болохгүй. 80 жил гэдэг кино урлагийн хувьд ид хийж бүтээдэг идэр нас ч гэж болно. Гэтэл, манай улсад урлагийн эл төрөл унтаа, үхмэл байдалтай байгаа нь маргашгүй үнэн. Угтаа, унтаа үхмэл гээд хэлчихвэл урам хугарах киночид цөөнгүй биз. Гэхдээ энэ бол бодит байдал. Сайн кино сайн зохиолоос л эхэлнэ. Гэвч чансаатайхан зохиол биччихдэг чадалтай аавын хүү тун ховор болж. Хэт ашиг хонжоо хөөсөн киночид гадны киног “канон”-дсон мэт хуулбарлаж богино хугацаанд их ашиг олох гэсэнтэй нь холбоотой. Зохиолгүй учир л хуулбарлаж, хулгайлаад байгаа хэрэг. Хулгайн зохиолоор сарын дотор кино хийж бүхий л телевиз, сонин сэтгүүлээр завсар зайгүй сурталчилснаар зарцуулсан хөрөнгөө хэд хэд нугалж олдог. Сүүлийн арав орчим жилд манайхны хийсэн кинонуудаас үзэгчдэд үнэлэгдсэнийг нь дурдвал гарын таван хуруунаас хэтрэхгүй л болов уу. “Боолын гэрээ”, “Зөрлөг”, “Зэрлэг цэцэгсийн хүлэмж” зэргээр л хэмжигдэнэ. Түүнчлэн, телевизийн сувгууд нь савангийн дууриудыг санхүүжүүлж, анги бүрийг нь 50-100 ам.доллараар худалдаж авдаг нь Монгол киноны зах зээлийг эзэгнэсэн хэрэг. “Монголын үндэсний” гэх тодотголтой “Боловсрол” суваг нь хүртэл тааруухан солонгос цуврал шиг сунжирсан үйл явдал, өрнөлтэй Бразил савангийн дуурь гаргаж байгаа нь нэгийг хэлээд байх шиг. “Бразилийн өргөн чөлөө” гэх орой бүхэн үзэгчдийг дэлгэцийн өмнө уяж буй киноны хоёр ангийг хэрэг болгон үзлээ. Бразил жүжигчид тоглосон л болохоос Солонгос кино гээд хэлчихэд нэг их буруудахгүй болов уу. 40 орчим минут үргэлжлэх кинон дундуур мөн л 40 минутын реклам нэвтрүүлдэг нь савангийн дуурь ямар ашигтай болохыг илтгэнэ. 

Суваг солих бүрт савангийн дуурь, Солонгос сериал, уба ажимма нар үзэгчдийг байлдан дагуулж үнэхээр хүчтэй байна. Ид эгзэгтэй үед реклам явуулж киногоо хүлээсэн үзэгчид өнөөх рекламыг нь үзэхээс өөр аргагүй болно. Өдгөө дэлхийд алдартай Америкийн гоо сайхны “Procter & Gamble” компани 1950-иад онд багахан пүүс байхдаа гэнэн хэрэглэгчдийг татах нэгэн ашигтай арга олжээ. Анх савангаар үйлдвэрлэлээ эхэлсэн уг пүүсийн барааны борлуулалт тун муу, алдагдалтай ажиллаж байсан учир удирдлагууд нь мэргэжилтнүүдээс тусламж хүссэний дүнд шинэхэн нээлт хийсэн нь мөнөөх савангийн дуурь аж. Нэгэн кино продакшнд захиалга өгч олон ангит кино хийлгэн тухайн киноныхоо дундуур савангаа сурталчилсан нь гайхалтай үр дүнд хүрч, бүтэн жилд борлогддоггүй байсан саван нь хоёрхон сарын дотор дуусчээ. Мэргэжилтнүүд саван худалдан авдаг гол хүмүүс нь гэрийн эзэгтэй нар болон тогтмол гэртээ суудаг хөгшид болохыг тогтоон тэднийг татах гол арга нь цуврал кино юм байна хэмээн зөвлөсөн гэдэг. Үүнээс хойш үйл явдал нь ихээхэн сунжирсан олон ангит цувралуудыг “Савангийн дуурь” гэж нэрлэх болсон юм. Савангийн дуурийн үзэгчид хийх ажилгүй, цаг нөхцөөх аргаа олж ядсан, аливаа сонин хачинд дурламтгай хүмүүс байдгийг судлаачид тогтоосон байна. Эдийн засгийн болон улс төрийн гэх ашиг сонирхол савангийн дуурийг нэвтрүүлэгчдийн ард байдгаас болж улс орнуудын телевизийн хөтөлбөрт тодорхой хэмжээгээр ийм кино багтдаг. Гэхдээ тодорхой хэмжээгээр шүү. Гэтэл манай улсад энэ төрлийн кино хэрээс хэтэрч, мөнөөх тодорхой хэмжээнээс ч хэтэрч эцэс сүүлдээ соёлын довтолгоонд бид өөрсдөө ч мэдэхгүй өртсөөр.

Суваг сольсоор, сольсоор солонгос савангийн дуурь үргэлжилсээр. Нэг охины хамраас цус гарлаа, шууд хорт хавдар. Нэг хүү насаараа өнчин гэж өөрийгөө бодож яваад гэнэт аав, ээжтэй болоод дүү охиндоо дурласнаа мэднэ. Тэгээд ёстой л нэг заваарч өгнө. Эр эм хоёр өөд өөдөөсөө хараад хагас цаг ямар ч хэрэггүй юм ярих юу ч биш. Гагцхүү энэ савангийн дууриудыг бид хот, хөдөөгүй хаа сайгүй, хөгшин залуугүй үзнэ. Арга ч үгүй өөр үзүүлж харуулах юм манай телевизүүдэд үнэндээ алга. Эфирийн цагаа дүүргэх хамгийн сонгодог арга бол солонгос кино. Тэгээд өөрсдөө ч мэдэхгүй улс түмнийхээ үүх түүхийг солонгос сериалаар баллуурдаж гарна. Гэтэл цаана нь өдөр тутам өсөн өндийж буй хүүхэд залуус солонгос савангийн дууриар орчлон хорвоог төсөөлөн хэмжиж буй угаагдсан тархитай шинэ цагийн “кориан стиль”-үүдээ яах вэ. Энэ тухай бодох сөхөөтэй түмэн олон төр засаг гэж байна уу.