Монголын хүн амын тэн хагас нь оршин суугаа Улаанбаатар хот маань дэлхий дахинд Утаанбаатар нэрээр танил болжээ гэхэд хилсдэхгүй. Саяхны мэдээллээр Улаанбаатарын утаанаас үүдэлтэйгээр хэд хэдэн нислэгийг хүлээж авч чадаагүй гэж байсан.

Тэгвэл өнөөдөрхөн “Мандал даатгал”-ынхан Агаарын бохирдлын эрсдэлийн судалгаа хийжээ. Тэдний судалгааны дүнгээс харвал 2012 онд агаарын бохирдлоос үүдэн 3239 хүн буюу өдөрт 9 хүн нас барсан гэжээ. Улаанбаатар хотын оршин суугчид жилдээ 1287 мянган тонн хорт тоосонцороор амьсгалж байна хэмээн Канад Монголын эрдэмтдийн хийсэн судалгаагаар гарчээ. Үүнээс болж жилд 463 сая ам.долларын эрүүл мэндийн зардал гарч байна гэж тооцоолжээ. Өнөөх утаанд зарцуулдаг, төсөвлөдөг мөнгөнөөс хэдэн зуу дахин их хөрөнгө утаанаас угшилтай өвчнийг анагаахад зарцуулдаг байгаа юм. Тэгвэл монголчууд зөвхөн өвөлдөө утаанд хорддог уу гэвэл үгүй гэнэ. Энэхүү судалгаагаар зуны улиралд агаарын бохирдол стандартаас дунджаар 10 дахин их байсан гэнэ. Харин монголчууд утаатай тэмцэхэд зарцуулдаг мөнгөнийхөө дийлэнх хэсгийг зөвхөн гэр хорооллын яндантай тэмцэхэд зориулдаг нь харамсалтай. Өндгөн түлш, сайжруулсан зуух төдийгээр хязгаарласаар байгааг хэрхэн залруулах билээ. Мэдээж зөвхөн улсын төсвөөс утаатай тэмцэхэд жил бүр тодорхой хэмжээний мөнгө гаргаад байна гэвэл худлаа. Тийм учраас гадаадын хөрөнгө оруулагч, зээл тусламж үзүүлэгчдэд ханддаг. Энэ асуудалд Монголд хамгийн нааштай хандсан нь Мянганы сорилтын сан.  Тус сангаас 2010 оноос “ Цэвэр агаар” төсөл Монголд хэрэгжүүлж эхлээд байгаа. Гэвч үхрийн сүүлэн дээр хутга гэгчээр тус сангийн захирал, нягтлантайгаа мөнгө идсэн хэрэгт шалгагдан өнгөрсөн оны сүүлээр хэцүү нэртийн хаалга татсан.

Гэсэн ч Мянганы сорилтын сангаас 2013-2017 онд Цэвэр агаар төслөөр 15 сая ам.долларын санхүүжилт хийхээр болсон. Гэвч энэ мөнгө үр дүнтэй зарцуулагдана гэдэгт иргэд эргэлзэж байна. Учир нь энэ их мөнгийг ахиад л сайжруулсан зуух мэтийн үр дүн муутай төсөлд зарцуулж, Монголын төлөө нэртэйгээр гадаадын зарим компанийн халаасанд цутгаад өнгөрөх нь гэж бухимдаж байна.

Гэр хорооллын 170 мянган айл өрхийг бүхэлд нь сайжруулсан зуухаар хангана гэж 250 мянган төгрөгийн зуухыг 50,800 төгрөгөөр хямдруулж буй гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл 42 тэрбум 500 сая төгрөгөөр авсан зуухыг иргэдэд 8 тэрбум 636 сая төгрөгөөр борлуулж 33 тэрбум 800 гаад сая төгрөгийг тус сангаас даана гэж хэлж болох. Эсвэл арай хямд үнэтэй 75000 төгрөгийн зуухыг 24300 төгрөгөөр иргэдэд өгч байгаа гэхээр 12 тэрбум 750 сая төгрөгийн зуух авч 413 сая 100 мянган төгрөгөөр иргэдэд худалдах тооцоо гарч байгаа юм. Мэдээж айл өрх бүр авна гэж байхгүй ч ийм хэмжээний зардлын тооцоо гарч байгаа юм. Худалч хүнд өнөөх тусламжаар авах 15 сая ам.доллараа бүхэлд нь зөвхөн зууханд зарцуулах нь. Түүнээс гадна төчнөөн зуух худалдсан, төдий тооны айл яг зөв ашиглаж хэрэглэж байгаа гэдэгт нь хяналт тавьна гэдэг ёстой л үлгэрийн далай гэгч болно. Гэтэл зуухтай тэмцсэнээр агаарын бохирдол буурна гэвэл тэрэн шиг худлаа зүйл үгүй гэдгийг өнгөрсөн жилүүд хийгээд энэ өвлийн саарал өдрүүд нотолж байгаа биш гэж үү.

Шинэ Зеланд Монголын эрдэмтдийн судалгаагаар хорт тоосонцорын тархацын шалтгааны 47 хувь нь хог хаягдал, 35 хувь нь нүүрсний шаталт, 13 хувь нь тээврийн хэрэгсэл болон замын тоос бол 4 хувь нь химийн бодис байдаг гэнэ. Тэгэхээр агаарын бохирдлыг бууруулна гэдэг зөвхөн гэр хорооллын яндангаар хязгаарлагдахгүй. Элдэв төсөл хөтөлбөр хэдий хэрэгжүүлж байгаа ч Монгол Улсын иргэд тэр дундаа нийслэлчүүд өдөрт ямар ч архаг тамхичнаас илүүтэйгээр элдэв химийн хороор амьсгалсаар байгааг эрх бүхий байгууллагууд анхааралдаа авахгүй л юм даа.