Аливаа хотын бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшил шинжлэх ухааны үндэс, суурь, бодлого төлөвлөлттэй байдаг. Улаанбаатар хотын төлөвлөлтийг 1954 онд хуучнаар Зөвлөлт холбоот улсын мэргэжилтнүүд 500-600 мянган хүн ам оршин суухаар төлөвлөж, бүхий л зураглал хийсэн байдаг.
Монгол Улсын хүн ам өнөөдөр гурван сая даваад явсан. Тэдний 50 гаруй хувь нь нийслэл Улаанбаатарт амьдарч байна. Тэгэхээр тэр үеийн нийслэл хотын төлөвлөлт орвонгоороо өөрчлөгдсөн гэсэн үг. Энэ ч бүү хэл 2002 онд Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулсан. Үүнийг орчин үеийн хот төлөвлөлт боллоо гэж олон улсын байгууллага, хот төлөвлөлтийн мэргэжилтнүүд дүгнэсэн байдаг. Гэтэл өнөөдөр Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын төлөвлөлт ямар янзаар хэрэгжсэн нь бидний өдөр тутмын амьдралд, нүдэн дээр илт. Их хотын “хогын амьрал” гэж үүнийг хэлэх байх. Энэ төлөвлөлт 2020 онд буюу хоёр жилийн дараа дуусна. Өнөөдөр дараагийн төлөвлөлтөө гаргах нь зүй ёсных. Аливаа зүйл тэр дундаа хот төлөвлөлийг уралдаан зарлаж шийддэг гаргалгаа Монголд л байна. Бусдыг сайн мэдэхгүй юм. Гэхдээ олон нийтээс санал авдаг гэж сонссон. Харин уралдаан зарлаж түрүүлснийг нь авч хэрэгжүүлдэг гэж дуулаагүй.
Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболд “Монголын архитектор, инженерүүд 2002-2020 хүртлэх ерөнхий төлөвгөөг боловсруулсан. Дээрх ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжих хугацаа албан ёсоор дуусаж байгаатай холбогдуулан Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулах ажлыг эхлүүлээд байна” гэж мэдэгдэв. Тэрбээр “Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөг барьж ажиллана гэдэг бол хотын захирагчийн хуулиар хүлээсэн үүрэг. Хэрэв хуульчлан батлагдсан ерөнхий төлөвлөгөөг барьж ажиллахгүй бол хот эмх замбараагүй, төлөвлөлтгүй болно. Тийм учраас энэ ерөнхий төлөвлөгөөг барьж ажиллахын тулд бид өнгөрсөн жилүүдэд олон арга хэмжээ авч эхэлсэн. Улаанбаатар хотын суурьшлын бүсийн хил хязгаарыг тогтоож, улаан шугам татсан. Өнөөдрийн Улаанбаатар хотод бий болсон асуудал, түгжрэл, агаарын бохирдол зэрэг олон асуудлын гол хүчин зүйл нь хязгааргүй тэлэлт байсан. Улаанбаатар хотын хаяанд хэн ч, хаана ч хамаагүй ирээд буудаг. Тэндээ суурьшлын бүс тогтоодог хязгааргүй тэлэлт үүссэн. 2016 онд Улаанбаатар хотын хязгаарлалтын бүсэд улаан шугам татаж, 2020 он хүртэл үүнээс цааш тэлэхгүй гэсэн хязгаар тогтоосон. 2016-2017 онд хотын даргын захирамжаар шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоосон бол одоо 2020 он хүртэл Засгийн газрын шийдвэрээр шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоосон байгаа. Энэ нь хэдийгээр хүний шилжин суурьших эрхтэй холбоотой асуудал боловч Улаанбаатар хотод шилжин ирж байгаа иргэдийн хувьд дэд бүтэц болон энд амьдрах эрхийг нь хангах боломжгүй байгаа учир хязгаарлалтыг хийсэн. Улаанбаатар хот ямар хэмжээнд хөгжих ёстой вэ, бий болгож байгаа дэд бүтэц, нийгмийн чиглэлийн барилга байгууламж хэдэн сая хүнд хүрэлцэх ёстой вэ гэдэг тооцоо хийж тэр түвшинд нь барих ёстой. Улаанбаатар хотын суурьшлын бүсийн ихэнх талбайг гэр хороолол эзэлж байна. Гэр хорооллын суурьшлын бүсийг хэрхэн орчин үеийн байшин хороолол болгох вэ, тэнд дэд бүтцийн шугамыг яаж хүргэх вэ гэдэг асуудал Улаанбаатар хотын төлөвлөлтийн бас нэг гол чухал асуудал. Бид Сервис центр байгуулах замаар дундын бүсэд гэр хорооллын суурьшлын бүсийг бий болгох зорилтыг дэвшүүлсэн. Хамгийн чухал асуудал бол бид Улаанбаатар хотыг олон төвт хот болгох юм. Одоо зөвхөн Бага тойруу гэсэн нэг төвтэй. Хотын 2030 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөөгөөр бол нийслэл Бага тойруу, Яармаг гэсэн 2 төвтэй байх юм. Мөн Сэлбэ Сэлбэ, Баянхошуу, Дамбадаржаа, Сонсголон, Амгалан гэх мэт 8 дэд төвийг бий болох ёстой. Нөгөө талдаа дагуул хотуудын тухай асуудал яригдаж байна. Аэросити, Майдар, Зуун мод, Налайх зэрэг дагуул хотуудад Улаанбаатар хотын төвлөрлийг сааруулахад ямар ажил хийх ёстой вэ гэсэн асуудлыг шийднэ. Энэ төвүүд рүү хотын төр захиргааны байгууллагуудын шилжүүлэх ажлууд эхэлсэн. 2019 оны 1 улирал гэхэд НИТХ, НЗДТГ хотын шинэ төв рүү нүүсэн байхаар төлөвлөлтийн ажлууд хийгдсэн. Энэ бүх ажлууд хийгдэж, төлөвлөгдөн 2040 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах ажил эхэлсэн. Өмнө нь ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулахдаа ажлын хэсэг байгуулагдан ярилцаж хийдэг байсан бол 2040 оны төлөвлөгөөг хийхдээ иргэдийнхээ санаа бодол дээр тулгуурлана. Дэлхийн ихэнх хотуудын удирдлагууд иргэд нь ямар хотыг хүсч байна, хаана суурьшихыг дэмжих үндсэн дээр концепцыг иргэдийнхээ саналыг үндэслэн боловсруулдаг. Тиймээс бид бүхэн “2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний концепц боловсруулах уралдаан”-ыг албан ёсоор зарлаж байна. Энэ уралдаанд иргэд маань идэвхтэй оролцохыг уриалж байна. Энд ирсэн шилдэг санаанд үндэслэн мэргэжлийн хүмүүс хотын ерөнхий төлөвлөлтийг боловсруулна” гэлээ.
Ингээд Улаанбаатар хотыг 2040 хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөөгний төслийн уралдаан зарлав. Шагналын сан 45 сая төгрөг. Иргэд олон нийтэд нээлттэй уралдаан. Үүний зорилго нь Улаанбаатар хот цаашид ямар үзэл баримтлалтай хөгжих вэ гэдгийг олон нийтийн оролцоонд тулгуурлан тодорхойлоход оршино гэлээ.
Нийслэлийн Ерөнхий архитектор бөгөөд Хот, төлөвлөлт ерөнхий төлөвлөгөөний газрын дарга Э.Анар “Улаанбаатар хот 470 мянган га газар нутагтай. Тухайн бүсээс 32.500 га газарт суурьшлын бүсийн улаан шугам татсан. Нийслэл хотыг хэрхэн төлөвлөх гэдэг асуудал дээр зөвхөн мэргэжлийн хүмүүс суугаад хийх бус иргэдийг түлхүү оролцуулж иргэд тухайн байршил дээрээ ямар үйл ажиллагаа, аж ахуй эрхэлж амьдрах вэ гэдэг санааг тусгасан ерөнхий төлөвлөгөөг бий болгохоор энэхүү уралдааныг зарлаж байна. Уралдаанд иргэд, тухайн салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ТББ, оюутан залуучууд оролцох боломжтой. Байгууллагаас ирсэн саналд 20 сая төгрөг, иргэдээс ирсэн саналыг үндсэн шалгуураар шалгаруулан шагнал олгоно. Бид 2040 он хүртэлх төлөвлөлтийг хийснээр газар олголтын асуудлыг цэгцэлж, газрын зориулалтыг тодорхой болгох ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулахаар зорьж байна. Уралдааны “Шилдэг санаа”-нд үндэслэн нийслэл хотын цаашдын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулах юм” гэж ярилаа.
