Сурагчдын халааснаас өдөрт 10 гаруй сая төгрөг нийтийн тээвэрт төлөгдөж байна

Сурагч  сонгуулийн субъект биш. Хэрвээ тийм байсан бол тэд өнөөдөр автобусаар үнэ, төлбөргүй зорчиж, тэтгэлэг авч, өдрийн хоолоо ахиу идэж, оюутны эдэлдэг “жаргал”-ын хугасыг ч гэсэн хүртэх хувьтай байв. Гэвч насанд хүрээгүй учраас өөрийгөө хамгаалах, өмөөрч дуугарах зэргээр төр засгийн  эсрэг тэмцэж чадахгүй. Тийм ч болохоор автобусанд мөнгө төлөх, өвлийн хүйтэнд хичээлдээ явах, харанхуй гудмаар бүдчих гээд хүүхдэд тулгардаг олон асуудлыг нь төр өнгийж харахгүй, тэгэх шалтгаан ч байхгүй болох юм. Үүний хамгийн тод жишээ нь сурагч нийтийн тээврийн автобусанд төлбөртэй зорчиж байгаагаас харагддаг. Монголын сурагчдын холбооны мэдээлж байгаагаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд ЕБС-д суралцдаг 130 мянган хүүхэд байна. Тэдгээрийн 60 гаруй мянга нь нийтийн тээврээр зайлшгүй үйлчлүүлэх шаардлагатай. Энэ нь, сурагчид нийтийн тээврийн салбарт өдөрт 10 гаруй сая төгрөгийн орлого оруулж байдаг гэсэн бүдүүвч статистикт хөтөлж байна. Өөрөөр хэлбэл, оюутан, өндөр настан, цагдаа, хөгжлийн бэрхшээлтэй гээд нийтийн тээвэрт мөнгө төлдөггүй иргэдийн нөхөөсөнд сурагчид бичигдэж, энэ салбарт бодитой хувь нэмрээ оруулж байгаа юм. Иймээс мөнгөөр зорчиж буй нь нэг талдаа нийтийн тээвэрт, нөгөө талдаа төр засагт дарамт бага учруулдаг учраас энэ гажуудлыг өөрчлөх нь зарим нэг бизнесмэн, улстөрчийн эрх ашигт нийцэхгүй байгаа билээ. Товчхондоо, сургуулийн насныхан нийтийн тээврээр үнэ, төлбөргүй зорчиж эхэлбэл энэ салбар уналтад орно. Ингэснээр тасалбарын  үнэ нэмэх, нөхөн олговроо нэмэгдүүлэх зэргээр төрийг шантаажлах нийтийн тээврийн салбарын тэмцэл эхлэх нь гарцаагүй болох юм. Тэгэхээр  амлалтаар тогтоосон үнийг хазаарлаж дийлэхгүй. Гэхдээ үүнээс гарах хэд, хэдэн боломж бий.


“School bus” буюу сурагчдад зориулсан автобус нь тухайн сургууль бие дааж шийдэх боломжтой нэг асуудал. Заавал төрийн нүүр харж, шатахууны мөнгө царайчлах шаардлагагүй. Манайхаас бусад улс хэрэглээд хэвшсэн учраас нутагшуулахад бэрхшээл гарахгүй. Гэхдээ алдаатай бодлогын улмаас сургуулийн автобуснууд өнөөдөр агуулах болж хоцорсон байна. Тухайлбал, улсын сургуулиудад бичиг цаасны зардал гэж мөнгө төсөвлөдөг хэрнээ сургуулийн автобусыг хөдөлгөх шатахууны мөнгийг нь шингээж өгөөгүй юм. Улмаар сургуулийн автобусыг тодорхой чиглэлд явуулахдаа, сургуулийн зүгээс “Сурагчид 200 төгрөгөө төл” гэсэн шаардлага тавьдаг. Ийм зарчмаар үйлчлэх юм бол уналттай байгаа нийтийн тээвэртээ хөрөнгө оруулж байсан нь хамаагүй дээр. Гэтэл 100 төгрөгөөр зорчих боломжтой гэдгийг Сүхбаатар дүүргийн 58 дугаар сургууль харуулж байна. Тус сургууль нь нэг сурагчаас 100 төгрөг хурааж, тодорхой чиглэлээр сурагчдаа зөөж байгаа ч алдагдалд орсонгүй.
Тиймээс улсын сургуулиуд сурагчдаа 100 төгрөгийн тасалбараар автобусанд үйлчлэх бүрэн боломжтой байх нь. Харин сурагчид нийтийн тээврээр 100 төгрөгөөр зорчиход улсын зүгээс найм орчим тэрбум төгрөг төсөвлөх шаардлагатай гэсэн тооцоо гарчээ. Энэ асуудал долоо орчим жил яригдаж байгаа бөгөөд нөхөн олговор өгөөгүйгээс өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй аж.


Улстөрчдийн зорилтот бүлэгт оюутан, залуус нэн тэргүүнд бичигдэнэ. Учир нь, өнгөрсөн оны байдлаар 230 гаруй мянган оюутан их, дээд сургуульд суралцаж байгаа гэсэн албан бус тоо гарчээ. Харин тэдгээрийн 150 гаруй мянга нь мөн оны байдлаар 70 мянга хөтөлбөрт хамрагдсан нь 10 гаруй тэрбум төгрөгийг төсвөөс гаргуулсан гэсэн үг. Дээрээс нь, виза картаар автобусанд үнэгүй зорчих гээд оюутанд хөнгөлөлттэй, үнэгүй амьдрах боломж асар их болсон. Гэтэл сургалтын чанар эсрэгээрээ муудаж, оюуны хөрөнгө оруулалт нь бар, паабыг тэжээх хэмжээнд хүртлээ сульдсан учраас дийлэнх иргэд энэ мөнгийг тараах нь үр дүн өгөхгүй гэдэгтээ санал нийлдэг.
Түүнчлэн 2015 оныг дуустал “Оюутан залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих дэд хөтөлбөр” хэрэгжинэ. Энэ хүрээнд үйлдвэр болон үйлчилгээний салбарт ажиллах оюутанг ажилд зуучилж байгаа ч хөдөлмөрлөх сонирхолтой оюутан бараг алга. 100 гаруй ажлын байр эзнээ хүлээгээд байж л байна. Үүнээс бид бэлэнчлэх сэтгэлгээ эцэстээ тулж байгааг ч ажиглаж болох юм. Тиймээс 70 мянган төгрөгийг хавтгайруулан тараалгүй, танах боломжтой. Эсвэл оюутнууд энэ мөнгөө авч, нийтийн тээврээр зорчихдоо ЕБС-ийн сурагчдын төлдөг 200 төгрөгийг ч төлж болох юм. Мэдээж, оюутны тоо ЕБС-ийн сурагчдаас олон учраас нийтийн тээврийн салбарынхан сурагчдаас илүү оюутанд тасалбар борлуулах болсондоо таатай хандах биз. Харин хавтгайрсан халамжид дасгачихсан төр засгийнхан ийм шийдвэр гаргах нь эргэлзээтэй. Учир нь,  үүний цаана, эрх баригч намын эрх ашиг хөндөгдөх юм. Гэхдээ л ээж, ааваасаа өөр орлогын эх үүсвэргүй хүүхэд автобусанд мөнгө төлөх нь жил өнгөрөх тусам хэвийн биш үзэгдэл хэмээн нэрлэгдэж, иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч байна.


Нийслэлийн боловсролын газраас сургуулийн захирлын гарын үсгээр баталгаажсан сурагчийн үнэмлэх гаргах талаар журам мөрдөгдөж байна. Энэ нь, автобусанд зорчихдоо өөрийгөө сурагч гэдгийг батлах нотолгоо болох юм. Журамд заасны дагуу үнэмлэхийг гаргаж өгөхдөө сурагчаас ямар нэг мөнгө авах ёсгүй гэжээ. Гэтэл сургуулийн удирдлагууд материалын мөнгө хэмээн 500-2000 төгрөг хурааж байгаа аж. Хамгийн нимгэн цаасан дээр цээж зураг наагаад тамга дарчихсан тус үнэмлэх нь эдэлгээ муутайгаас гадна автобусанд нотолгоо болж чаддаггүй гэнэ. Гэвч журмын дагуу хүчинтэй учраас кондукторууд өөрийгөө сурагч гэдгийг нотлох нэмэлт бичиг баримт шаардах үндэслэлгүй аж. Харин сурагчийн  холбооноос гаргасан үнэмлэх нь есдүгээр сарын 1-ний өдрийг хүртэл хүчин төгөлдөр үйлчилнэ гэсэн тохиролцоог тус холбоо, Нийслэлийн тээврийн газар, Нийслэлийн боловсролын газар зөвшилцсөн аж. Өнөөдрийн байдлаар хоёр үнэмлэхэд тулгуурлан сурагч гэдгээ баталж болох бөгөөд 7000-8000 гаруй хүүхэд МСХ-ны сурагчийн үнэмлэх хэрэглэдэг. Энэ үнэмлэх нь хоёр жилийн хугацаанд үйлчилж, 50 гаруй  газарт хөнгөлөлт эдлэх боломж олгодог.