Хөгжим бүжгийн дунд сургуулийн цайны газрын буфетны цонхон дээр наасан  “Хүүхдэд худалдахыг хориглосон бүтээгдэхүүн” гэх жагсаалт содон тусав. Энэ жагсаалтад кока кола ундаанаас эхлээд бүх төрлийн хийжүүлсэн ундаа, шарсан төмс, шаржигнуур, хиамтай ороомог гэх мэтээр үргэлжилнэ. Үнэндээ, дэлхийн хөгжилтэй олон оронд хүүхэд хүмүүжиж буй орчинд энэ мэт хүнсийг худалдах нь байтугай сурталчилахыг хориглодог. Харин манайд энэ талаарх журам, дүрэм юу ч алга. Сурагчдынхаа эрүүл мэндийг анхаарсан ерөнхий боловсролын ганц, хоёр сургуулийн удирдлага л ийнхүү нэр заан худалдахыг хориглодог аж.
Хэдэн жилийн өмнө сүртэйхэн нээлтээ хийсэн “Эрүүл хүүхэд” аяны үзлэгт хамрагдсан  бага насны хүүхдүүдийн 90- ээд хувь нь шүдний өвчлөлтэй байгааг энэ үеэр зарласан санагдана. Хэдий үр хүүхдэдээ юу идүүлж, уулгах нь эцэг, эхийн мэдэх хэрэг ч, ирээдүйд эрүүл мэндийн салбарт үүсэх хүндрэлийн дохио болсон хэрэг.
Жишээ авъя. Хүүхэд багачуул, томчуудын уух дуртай хийжүүлсэн ундаа нь шүд гэлтгүй эрүүл мэндэд олон төрлийн муу үр дагавар авчирч болзошгүйг судлаачид анхааруулдаг. Тухайлбал, кока кола уудаг эмэгтэйчүүдийн дунд чихрийн шижин, тархины цус харвах эрсдэл кофе уудаг эмэгтэйчүүдийнхээс хавьгүй илүү байгааг эрдэмтэд тогтоожээ. Насанд хүрсэн хүн хоногт 16-18 граммаас их сахар хэрэглэвэл эрүүл мэндэд нь хортой. Гэтэл энэ ундааны нэг литрт 100 грамм сахар агуулагддаг гэхээр эрүүл мэндэд ямар үр дагавар авчрах нь тодорхой. Наад зах нь энэ ундааны хэрэглээг хэтрүүлбэл судасны хатуурал, яс сийрэгжилт, бөөрний чулуужилт үүсгэнэ гээд сөрөг үр дагаврыг нь тоочоод барахгүй. Тиймдээ ч дэлхийн олон орон хүн амынхаа эрүүл мэндийг сахин хамгаалахын тулд дээрх бүтээгдэхүүнийг хүүхэд хүмүүжиж буй сургууль, цэцэрлэгийн ойр орчимд сурталчилах, борлуулахыг хориглодог аж.
70 шахам жилийн түүхтэй кока кола ундааг  “MCS Кока кола” ХХК Монголдоо үйлдвэрлэх болсоор бараг 10-аад жилийн нүүр үзэв. Энэ хугацаанд бүтээгдэхүүнээ  зах замбараагүй сурталчилж ирсэн нь ч нууц биш. Хүнсний жижиг дэлгүүр, мухлагуудын бараг 50-иас илүү нь энэ бүтээгдэхүүнийг сурталчилсан хаяг өлгөсөн. Азаар сургуулиудад худалдахыг хориглож гэсээр жагсаалт хадсан цайны газрын эзнээс энэ талаар асуухад “Сургуулийн захиргаа биш БШУ-ны сайдын тушаалаар зарахгүй байгаа” гэв. Ирээдүй хойчийнхоо эрүүл мэндийн төлөө нэлээд нааштай алхам хийж дээ гэх бодлоор дээрх тушаалыг олох гэж хэдэн газар руу утас цохив. НЗАА-ны Хүнс худалдаа, үйлчилгээний хэлтсийн мэргэжилтнээс энэ талаар тодруулахад “Бидэнд мэдээлэл байхгүй. БШУЯ-наас асуу” гэв. Харин нийслэлийн Боловсролын газрын мэргэжилтэн “Эрүүл мэндийн болон БШУ-ны сайд нар “Үдийн цай” хөтөлбөрт тавигдах шаардлага гэсэн утгатай хамтарсан тушаал гаргаж байсан. Үүний дараа 2013 оны зургадугаар сард Эрүүл мэндийн сайд сургуулийн буфетээр зарахыг хориглосон бүтээгдэхүүний талаарх тушаал гаргасан” хэмээлээ. Харамсалтай нь, Эрүүл мэндийн яамны цахим хуудсан дахь сайдын тушаал шийдвэрээс дээрхийг олж чадсангүй. Аль нэг яамны сайд нь ямар ч гэсэн цагаан цаасан дээр хараар бичих нь бичсэн л бололтой.  Харин мөрдөгдөж байгаа эсэх нь бүрхэг. Учир нь, миний мэдэх хэд, хэдэн сургууль хийжүүлсэн ундаагаар хүүхдүүдэд үйлчилсэн хэвээр байгаа. Нөгөөтэйгүүр, дээрх тушаал, шийдвэрийн талаар холбогдох албаныхан тодорхой мэдээлэлгүй байхад яаж цайны газрын тогооч үйлчлэгч мэдэх билээ дээ. Даяаршиж буй энэ нийгэмд органик хүнсний тухай их ярих болсон. Үүнтэй зэрэгцэн эрүүл мэндэд сөрөг бүтээгдэхүүний нэрийг ч үндэслэлтэйгээр зарлаж, тэр дундаа генетикийн өөрчлөлттэй хүнсний бүтээгдэхүүнд дэлхий нийт анхаарлаа хандуулж эхэлсэн.
Өмнөд Африкийн Боливи улсын Ерөнхийлөгч Эво Моралес 2012 оны арванхоёрдугаар сарын 21 буюу дэлхий сөнөнө хэмээн шуугисан тэр өдөр “Coca Cola “ ундааг өөрийн улсын нутаг дэвсгэрт худалдах болон үйлдвэрлэхийг хориглосон шийдвэр гаргаж байсан гэдэг. Энэ тухай  Гадаад хэргийн сайд нь “Чухам энэ өдөр л кока кола ундаа төгсгөл болох ёстой” гэжээ. Мөн Азербайжан улсад сургуулийн ойр орчимд дээрх бүтээгдэхүүнийг худалдахыг албан ёсоор хориглосон аж. Дэлхийн төв гэгдэх АНУ-д ч энэ ундааны худалдааг хорьж байсан удаатай гэнэ. Хамгийн наад захын жишээ нь, Нью-Йорк хотын захиргаа өөрийн хотод Coca Cola болон түүний нэрийн бүтээгдэхүүнийг маш бага савалгаатай буюу 450 граммаас ихгүй бол борлуулж болно гэсэн нь иргэдийнхээ эрүүл мэндийг бодсоных... Өөрөөр хэлбэл, манай улс эрүүл мэндэд сөрөг хүнсний бүтээгдэхүүнийг хорьж цагддаггүй юм аа гэхэд ядаж ирээдүй хойч болсон үр хүүхдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах, анхаарах цаг нэгэнт болжээ.
Учир нь, хийжүүлсэн ундаа хүний биед ямар сөрөг үр дагавартай болохыг харуулсан олон туршилт, эмгэнэлтэй мэдээлэл интернэтэд бий. Тухайлбал, хүүхдэд бүтэн сарын турш хийжүүлсэн ундаа уулгахад шүдний паалан нь ховхорч, яс нь эрс сийрэгжсэн. Түүнчлэн хүний хумсыг хийжүүлсэн ундаанд хийгээд орхиход дөрөв хоногийн дараа уусан алга болсон бол Хятадад “Coca Cola” компанийн бүтээг­­дэхүүнээс болж хүүх­дийн амь эрсэдсэн гэх мэдээлэл ч шуугиан тарьсан.  Харин манай улсын хувьд хүний биед хортой хүнсний талаарх авч хэрэгжүүлж буй “зоригтой” бодлого алга.
Согтууруулах ундаа­ны сурталчилгааг хязгаарлас­ны дараа архи пиво үйлдвэр­лэгчид далд хэлбэрийн сурталчилгаагаар бараагаа борлуулж байна гэсэн шүүмжлэл гарч байсан. Үүнтэй адил хийжүүлсэн ундаа хортой, хүүхдэд сурталчилах нь буруу гэх яриа гарахын хэрээр сурталчилгааны ар­га нь нарийсч мэдэх л юм. Саяхан “Та тавдугаар ан­гийн хүүхдээс ухаантай юу” гэдэг телевизийн нэвтрүү­лэгт оролцож буй хүүхдийн өмнө “Fanta” нэртэй хий­жүүл­­сэн ундаа тавьж. Иймэр­хүү нэвтрүүлгийг ивээн тэтгэх нэрээр өөрийн бүтээгдэхүүнийг сурталчлах нь хэр зөв бэ. Ялангуяа яс нь бэхжиж байгаа өсвөр насныхныг сурталчилгаандаа тоглуулах нь хэр зохистой вэ. Бодох л асуудал...