Хувцсаар нь угтаж, ухаанаар нь үд хэмээх үг бий. Баатархайрханы бэл Буянт голын хөндийг эзэгнэх Ховд хотыг зорьсон бид юун түрүүнд хөгжил дэвшлийг нь бүтээн байгуулалт өнгө үзэмжээр нь тольдон дүгнэхийг хичээснээ нуух юун. Нэлээд алслагдмал, Улсын нийслэлээс 1400 гаруй километр зайтай ч баруун бүсийн тулгуур гэсэндээ аргагүй том хот аж.

Хүүхдийн парк, залуусын цэцэрлэгт хүрээ­лэн, зам талбайн гэрэл­түүлэг, орон сууцны хороолол гээд эндхийн орчин үеийн бүтээн байгуулалтыг чамлахааргүй... Нутгийн удирдлагууд ч сүүлийн хоёр жилд хийж бүтээснээ нүүр бардам ярина. Ховд хотын төвд буй тарвас, монгол гутал, домбо, морин хуур гэхчлэн шинэхэн босгосон хөшөөг анх харсан нэгэн гайхах нь гарцаагүй. Үнэн хэрэгтээ но­гоон байгууламжийн усал­гааны торх байрлуулахдаа өнгө үзэмжийг нь бодолцон, монгол уламжлал нутаг орны онцлогийг харуулсан зүйлсээр бүрсэн нь энэ аж. Өөрөөр хэлбэл, өвөрмөц эдгээр хөшөө ус хадгалах түгээх давхар үүрэгтэй гэсэн үг. Монгол гутал, домбо гэхэд  8 сая төгрөгөөр бүтсэн гэнэ. Харин Морин хуур болон түүний ойр орчмын зүлэгжүүлэлт, талбайн тохижилтыг нийтдээ 50 сая төгрөгөөр бүтээсэн байх юм. Энэ зэргийн бүтээн байгуулалтыг нийслэлчүүд хийх бол дор хаяж 150 сая төгрөг зарцуулахаас наашгүй биз. Хэмнээд ихийг хийх нь Жаргалант сумын удирдлагуудын бас нэг уриа гэлтэй. Хотын төв гудамжинд залуусын цэцрлэгт хүрээлэн гэж бий. Шороо манарсан хоосон талбайд цэгцтэйхэн цэцгийн мандал байгуулжээ. Залуу гэр бүлийг дүрслэн аав, ээж хүү гурав хөтлөлцөн алхаж буй хөшөө байгуулсан нь содон. Анх төлөвлөхдөө хөшөөг хувцаслаж, улирал, цагийн онцлогт тохируулан хувц­сыг нь байнга сольж бай­хаар тооцсон ч одоо­хон­доо хөрөнгө мөнгө жаахан тийм­хэн байна гэх.

Орон сууцны дундах тал­байд газар доорхи автома­шины грааш байгуулах аж­лыг хэд хэдэн газарт эхлүүл­жээ. Мэдээж иргэдийн санаа­чилгаар, тэдний оролцоотой хийгдэж буй ажлын нэг хэсэг нь энэ. Граашны дээд талд хүүхдийн тоглоомын талбай байгуулснаар эмх замбараагүй байрлах автограашаа цэгцэлж, хүүхэд аюулгүй орчинд тоглох боломжтой болох сайн талтай.  Эндэхийнхэн иргэдийн санал, оролцоог юун түрүүнд тавих нь ажиглагдсан. Тэр утгаараа мөн л иргэдийнхээ хүсэлд тулгуурлан гэр хорооллын нэг гудамжийг жишиг гу­дамж болгон тохижуулжээ. Яв­ган хүний зам, хүүхдийн тог­лоомын талбай, ахмадуудын амарч, салхилах сүүдрэвч, дас­галын төхөөрөмж гээд ая тухыг  өөрсдийн болом­жийн хэрээр бүрдүүлэх гэж хичээсэн нь учиртай. Жи­шиг гудамжнаас жишээ авч, ир­гэд айл саахалтаараа нэг­дэн энэ мэтээр гудамж тал­байгаа тохижуулахыг хүсэх нь гарцаагүй.  Арвин  түүхийн өл­гий, олон ястны нэгдэл бол­сон Ховд хотод нүд хужирлаж, сэтгэл огшоом түүх дурсгалын бүтээл ч олон бий. Үүний нэг нь Сангийн цагаан хэрэм. Манж амбан түүний түшмэл цэргүүд байрлаж байсан Сангийн хот нь цэргийн бэхлэлтийн нэгэн адил дөрвөлжин хэлбэртэй, жан цохисон шавран хэрэм юм. Хэрэм нь баруун зүүн, өмнө талдаа олон хаалгатай, дөрвөн буландаа алсын бараа харах асартай, хэрмийн гадна талаар тойрсон гол, түүгээр гарах модон гүүртэй байсан гэдэг. Тухайн үед 4,5 метр өндөр 1.2 километр тойрох эл хэрэм хоёр морьтой хүн зөрөхүйц өргөн байсан гэдэг. Сангийн  хотод манжийн  төрийн гол  аппарат  Хэвэй амбан байрлаж монгол­чууд­тай холбоотой хэргийг эрхлэн ажиллаж байжээ. Олноо  өргөгдсөн Монгол Улсын VIII Богд  Жавзундамба  хаан 1912  оны эхээр Цэргийн яамны сайд Хатанбаатар  Магсаржаваар  цэрэг  удирдуулан  явуулснаар  1912 оны наймдугаар сарын  25-ны өдөр манж Хятадыг  буулган авч,  Ховд  хотыг  чөлөөлсөн түүхийг энэ хэрэм өгүүлнэ. Ховд хот манжаас чөлөөлөгдсөнөөс хойш Сангийн цагаан хэрэм нурж, одоо зөвхөн эмтэрхий туурь үлдсэн ч их түүх агуулах “сангийн хэрэм”-ийг аяны хүн заавал очиж үздэг.

Дайчинбаатар, урлагийн авъяастан, сайн малчин гээд энэ нутгийн алдартанг нэрлэвэл барагдахгүй. Төв талбайн хойморт Ойрдын их хаан Галданбошигт, Цэцэг нуурын дугуйланг байгуулж, хомхой ноёдын эсрэг босч байсан Ард-Аюушийн хөшөө хоршин байрлана. Мөн Шар сүмийн гэрэлт хөшөө, суварга, Буянт гол дууны хөшөө гээд хөшөө дурсгал олонг нэрлэж болно.  Өнгө үзэмжээр нь эхлэн дүгнэсэн бид энэ сайхан нутгийн ард түмний тэсвэр тэвчээр, хөдөлмөрч зан, хийж бүтээх их сэтгэлийн тухай хөөрөлдөн  Улаан богочийн рашаанаар цангаагаа тайлж аваад мордсон юм.