Монголын гал голомтыг 300 жил бадраасан Автай сайн хаанд зориулсан өргөө цагаан гэр бууриа сэлгэхээр болжээ. Их хүрээ, Нийслэл хүрээний шав тавигдсан Хархорин хотод барьсан газар нь үе, үед төрийн гал голомт хэмээгдэж, YIII Богд хаан тусгаар улс байгуулсныхаа дараа жил бүр хатан Дондогдуламын хамт ирж, гал асаан бадраадаг байсан гэдэг. Цагийн элээтэд үгүй болсон энэ хааны түүхийг өгүүлсэн  /хуулбар­ласан/ гэрийг хотод барьснаар жуулчдын нүдийг хужирлаж байсан нь саяхан. Гэвч Сэлбэ голынхоо дэргэд мод, цэцэгсийн дунд барьсан эл өргөө цагаан гэр он цагийн эрхээр орон сууцны хороололд бүслэгдэн мартагдах шахсан гэнэ. Буулгахаар болсон мэдээллийн дагуу Сэлбийн дэнжид 20 гаруй жил оршсон Автай сайн хааны өргөөг зорьсон юм.

“Эрэл” дунд сургуулийн урдхан талд байрлах уг газрыг зоривол тойруулан барилгын хашаа босгож, өргөө гэрийг буулган хаалга, зуух хоёр нь л буурин дээрээ үлджээ. Ямар учраас буулгаж байгааг ажилчдаас нь асуувал ”Бид зөвхөн буулгах л үүрэгтэй. Өчигдрөөс эхэлж буулгаад одоо хаалга зуух хоёр л үлдсэн. Эргэн тойронд орон сууц, барилга баригдсанаас цас, бороонд норсон гэр нар салхи үздэггүйгээс даавуу, эсгий нь өмхийрч, модных нь яс чанар муудсан юм” гэв. Бүр эвдэж буулгаж байгаа юм уу хэмээн тодруулбал ”Үгүй ээ. Энэ гэрийг Тэрэлжийн Мэлхий хадны орчимд барих юм гэсэн. Хаалганаас нь бусдыг ёс журмынх нь дагуу буулгасан. Харин хаалгыг нь шалныхаа цутгасан цементэд суулгасан учраас эвдэхээс аргагүй болж байх шиг байна.

Эзэмшигч нь Отгонбаяр гэдэг хүн бий. Тэр хүнээс дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно” гэв.  Баримт бичиг сөхвөөс Автай сайн хааны өргөөг 1990 онд Сэлбийн голын хажууд барьсайн аж. Монголын хамгийн том буюу 20 ханатай гэр гэгддэг энэ өргөө нь Монголын төрийн ордон болон Монголын гал голомтыг 1639 оноос бадраасайн Автай сайн хаанд зориулагдсайн гэдгээрээ Монгол Улсын нэг үеийн түүхийг өгүүлсэн өртөө аж. Тиймээс ч гадаадын жуулчдыг хүлээн авч ардын урлагийн тоглолт сонирхуулах, үдийн болон оройн зоог, тусгай хүлээн авалт хийдэг байж. Гэвч эрчимтэй барилгажилтын сүүдэр туссайнаас эргэн тойронд тарьж ургуулсайн мододыг нь тайрч, оронд нь байшин барилга барьснаар жуулчид байтугай дотоодын иргэд ч шагайхаа больсон гэнэ.
Эзэмшигч гэх н.Отгон­баяр­тай холбогдсон юм.

-Автай сайн хааны өргөөг  ямар учраас буулгаж байгаа юм бэ?
-Сүүлийн хэдэн жилийн өмнөөс энд тэнд нь байшин барилга баригдсанаар Автай сайн хааны өргөө нар салхи үзэхээ байсайн. Ингэхээр гэрийн бүрээс, эсгий нь цас бороонд норохоороо хатдаггүйгээс өмхийрч, унь, хаалганых нь яс чанар муудаж эхэлсэн л дээ. Тэгээд хэдэн жилийн өм­нө МХЕГ-аас нурах аюултай уч­раас үйлчилгээ явуулж бо­лох­гүй гэснээр сүүлийн 2-3 жил манайх ресторанаа ажиллуулаагүй. Гэрт ямар ч үйлчилгээ явуулахгүй бай­хаар даавуу, эсгий нь өмхий­рөхөөсөө гадна цагаан эрвээ­хэйнд идэгдээд авах юмгүй болсон. Тэгээд л буулгасайн юм.

-Тэрэлжийн Мэлхийн хадны орчим гэрээ барина гэсэн. Хэзээ барих вэ?
-Барих сайнаа л байна. Газар хөөцөлдөх ёстой л доо. Дээр нь, унь, хаалганаас бусдыг нь шинээр хийх учраас шинэчлэгдсэн гэрийнхээ загвар дизайныг гаргаж байна. Манай аав их үндсэрхэг үзэлтэй хүн байсайн учраас Хархорин дахь Автай сайн хааны өргөөний хэмжээг авч хотод барьж байсайн юм. Тиймээс аавыгаа бодсон ч, энэ гэрийнхээ яс чанарыг сайжруулахын сацуу дулаан хадгалалтыг нь нэмэгдүүлэх, бие засах газрыг нь давхар шийдсэн гэрийн загвар гаргах сайнаатай.

-Гэрийн буурин дээр юу барих вэ. Орон сууцны хороолол дунд болохоор байшин барих байх л даа?
-Газар нь миний мэдлийнх. Ойрын 2-3 жилдээ юм барихгүй байх.Эхний ээлжинд аавынхаа авч явж байсайн Автай сайн хааны өргөөнийхөө шинэчилсэн загвартай гэрийг Тэрэлжид барьчих юмсайн гэж бодож байна.
Хурдацтай хотжилтод “хөөгд­сөн” Автай сайн хааны өргөөний талаар Соёл урла­гийн газрыг мэргэжилтэн Ц.Бат­төрөөс асуувал ”Сэлбийн дэн­жид байрладаг Автай сайн хаан өргөө нь  түүхийн дурс­галд ордоггүй. Яагаад гэвэл, Автай сайн хааны өргөөний буурь нь Хархоринд байдаг. Тэр хэмжээг нь авч, 1990 онд нэгэн компани аялал жуулч­лалын зориулалтаар Автай сайн хааны өргөө нэртэйгээр хотод барьсайн юм” гэв.  
Тодруулбал, үлгэр домог мэт яригдах Автай сайн хааны тухай олон яриа бий. Тухайлбал, эрт цагт хүнийг 70 орчим насайнд хүрч өтлөхөөр сүүл аманд нь үмхүүлээд шагайн чөмөгний нарийн үзүү­рээр гударч хороодог байжээ. Гэтэл нэгэн залуу аавыгаа хөгшрөхөөр нь тэгж хороолгүйгээр нуучихжээ. Түүний амьдарч буй улсын хаанд өөр нэгэн улсын хаанаас хоёр янзын бэлэг ирсний нэг нь улаан нүдтэй, улаан хамартай, хонин чинээ биетэй цагаан, нөгөө нь хүн шиг хэлбэрийн боловч тал толгойтой амьтан байжээ. Тэр хоёр амьтныг хэн ч мэддэггүй агаад шөнө бүр залуу хүнээр мануулахаар идчихдэг байжээ. Аавыгаа нуусайн залуугийн манах ээлж ирж аавдаа хэлжээ. Аав нь цагаан амьтны байдлыг лавлаж мэдээд тэр амьтныг ойртоод ирэхээр  муураа үзүүлээд бай гэв. Манаанд сууж байтал ойртоод ирэхэд нь муураа үзүүлтэл нөгөө амьтан буцаад явчихжээ. Тэр шөнө өнөөх залуу идүүлсэнгүй амар мэнд хоножээ. Дараа нь тал толгойтой хүн шиг амьтныг манах болоход аав нь амьтныг ойртмогц гарынхаа хумсыг хавирч дуугаргаад байгаарай гэжээ. Манаад сууж байтал нөгөө амьтан ойртохоор нь гарынхаа хумсыг хооронд нь хавирч дуугаргасайнд мөнөөх амьтан буцаад явчихжээ. Манаж хоносон залууг хаан дуудаад “Чи яагаад манасайн амьтдад идүүлсэнгүй хонов” гэхэд нөгөө залуу “Би аавыгаа алалгүй нуусайн билээ. Аавын зааж өгснөөр амьтанд идүүл­сэнгүй, амьд гарлаа” гэж хэлжээ. Тэр цагаас хойш улсын хаан настай хүнийг хороохоо больж хүндэтгэлтэй байлгах зарлиг гаргаж, нөгөө залууд “Аавдаан сайн хаан” гэдэг цол өргөмжлөөд хаан ширээгээ тэр залууд өгсөн гэдэг. Түүхэнд мөнхлөгдсөн энэ хүний тухай үнэнийг өгүүлсэн жуулчдын нүд хужирлаж байсайн өргөө гэр ийнхүү бууриа сэлгэлээ. Хэзээ баригдаж, олны нүд хужирлахыг таашгүй. Гэхдээ ацаг шүдний зөрүү шиг өндөр байшингуудын дунд чимээгүйхэн оршсон  эл өргөө цагаан гэрийн буурин дээр нь юу сүндэрлэх бол...