Хүн төрөлхтөн хэдийнээс нааш гар, хөлөөс эхлээд элэг, зүрх, бөөр хүртэл гэмтэж бэртсэн эд эрхтэн болгоныг биологийн бус нийлмэл эдээр орлуулах талаар зөгнөн мөрөөдсөөр ирсэн. Биологийн, өөрөөр хэлбэл өөр хүний эд эрхтнийг нөгөөд шилжүүлэх нь ээдрээтэй хэрэг гэдгийг олон мянган жилийн тэртээнээс янз бүрийн туршилт хийсний үрээр хүн төрөлхтөн ойлгосон биз. Иймд гэмтсэн, цаашид ажиллах боломжгүй болсон эрхтнийг орлуулах хиймэл эдийг хайхад онцгой анхаарсаар иржээ. Ялангуяа сүүлийн хоёр мянган жилийн турш тасралтгүй явагдаж байгаа олон зуун дайн тулааны дараа энэ асуудал хурцаар тавигддаг байлаа. Энэ хэрэгцээг үе үеийн эрдэмтэд, эмч нар янз бүрээр л шийдэх гэж зүтгэсээр ирсэн түүхтэй.

Хэдий инээдтэй санагдаж болох ч хүний эрхтний үйл ажиллагааг 100 хувь биш ч гэлээ 50 хувь орлуулдаг болсон зүйл нь далайн дээрэмчидтэй киногоор хүмүүст танил болсон модон хөл, сарвууны оронд дэгээтэй хиймэл гар байв. Түүнээс хойш протез буюу хиймэл эдээр хийсэн орлуулагч эрхтнийг бүтээхэд хүн төрөлхтөн чамлахааргүй хол явж чадлаа.

Үүний нэг жишээ нь, саяхан Францад болсон үйл явдал. Хэдийгээр энэ үйл явдал нь 100 хувь хиймэл эрхтэн суулгасан хүн ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлснээр төгссөн ч гэлээ хүн төрөлхтөний хувьд сансарт ниссэнээс дутахааргүй том амжилт болсон гэвэл хэтрүүлэг болохгүй. Францад 100 хувь нийлэг эдээр хийсэн, 100 хувь бие даан ажилладаг хиймэл зүрх суулг­асан хижээл насны хүн 65 хоногийн турш амьд яваад хоёр өдрийн өмнө өөд болсон байна. Модон хөл хиймлээр хийдэг байсан бид хүний хамгийн чухал эрхтэн  зүрхийг хиймлээр орлуулж, биед нь суулгаад 65 хоног амьд байлгана гэдэг асар том амжилт.
Үүнээс өмнө ч хиймэл зүрх хүнд суулгасан тохиолдол байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Гэхдээ тэр үеийн хиймэл зүрх нь бүрэн бие даасан ажиллагаа гээчийг мэддэггүй байв. Өмнөх үеийн хиймэл зүрхтэй хүн байнгын эмчийн хяналтад байх ёстой бөгөөд уурлах, инээх, биеийн ачаалал авах гэх мэт зүйлсээс болоод зүрхний цохилт нэмэгдэх үед мэргэжилтнүүд зүрхээр шахаг­дан өнгөрдөг цусны хэмжээг өөрчлөхийн тулд гаднаас дохио өгч хиймэл зүрхний цохилтын тоо, шахах цус­ны хэмжээг нэмэгдүүлдэг байв.

Харин Франц эмч нарын амжилттай суулгаад байсан хиймэл зүрх нь 100 хувь бие даасан үйл ажиллагаатай. Шинэ үеийн нийлэг эд, мэдрэгч, компьютер технологи, программ хангамж сүүлийн арван жилийн дотор асар хурдацтай хөгжиж ирсний ачаар шинэ зүрх нь дотуур дамжин өнгөрч байгаа цусны урсгалын талаарх мэдээллийг тогтмол хянадаг. Улмаар урсгалын хэмжээ нэмэгдэхэд хиймэл зүрх нь хүний жинхэнэ зүрхтэй адил бие махбодийн шаардлагад тохирсон хэмжээгээр өөрөө цохилтын тоог өөрчлөх замаар цусан хангамжийн ямар нэг алдагдал үүсгэлгүй ажилладаг байжээ.

Энэ хиймэл зүрхийг суул­гасан хүн нь нас нэлээд дээр гарсан, хагалгаа хийл­гэ­­хийн өмнө хиймэл амьс­га­лын төхөөрөмжгүйгээр амь­дарч чадахааргүй болоод бай­­­­сан аж. Харин шинэ үеийн хий­мэл зүрх суулгаснаас хэд хоно­гийн дараа хиймэл амьс­галын аппаратгүйгээр өөрөө амьсгалдаг, хөдөлдөг болсон нь үнэхээр гайхамшиг гэмээр зүйл болжээ.

Гэхдээ Францын эрдэм­тэн, профессор Ален Карпантьегийн зохион бүтээсэн шинэ үеийн хиймэл зүрхэнд нэг том дутагдал байгаа нь үнэ. 900 грамм жинтэй хиймэл зүрх нь 80 мянган евро, дээр нь хагалгааны үнэ нэмэгдээд нийтдээ 120 мянган евро болсон аж. Тэгэхээр донорын зүрх суулгах хагалгаанаас ялгараад байхааргүй, дундаж орлоготой хүмүүс бол мөрөөдөөд ч хэрэггүй гэсэн үг. Гэхдээ шинжлэх ухаан цаг, минутаар эрчимтэй хөгжиж байгаа болохоор зүрхний хүнд эмгэгтэй хүмүүс нэгэн цагт донорын зүрх хүлээлгүйгээр хиймэл зүрхийг ядаж л машины мөнгөөр суулгах цаг удахгүй ирэх биз.

Эрдэмтдийн судалгаа зөвхөн хиймэл зүрхээр хязгаарлагддаг гэвэл өрөөсгөл ойлголт болно. Хиймэл зүрх төдийгүй, бөөр, уушиг, элэг, гар ба хөл бүтээх тал дээр эрдэмтэд уйгагүй ажиллаж байгаа. Гэхдээ сүүлийн 15 жилд л жинхэнэ их үсрэлт хийж олон мянган жилийн мөрөөдлийг бодитоор хэрэгжүүлж эхлэх хэмжээнд хүрээд байна. Ингэж удахад хүргэсэн олон шалтгаан бий. Хүн төрөлхтөн хиймэл дагуул хөөргөж, сансарт хүн нисгэж, өөр гариг эрхэс дээр буусан, цөмийн бүтцийг судалж, нарны туяанаас эрчим хүч гаргадаг болоод хүний тархинаас хэдэн мянга дахин хурдан ажилладаг компьютер бүтээж чадсан хэдий ч хүний бие махбодийн олон нууцыг өдгөө хүртэл нээн илрүүлж чадаагүй л байна.

Чихрийн шижин буюу манайхны ярьж сурснаар саха­рын өвчний үүсэх шалтгааныг өнөөдрийг хүртэл бүрэн тайлбарлаж чадаагүй. Хүний дотоод шүүрлээс гаралтай буюу гадны бус дотоод хүчин зүйлс шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг энэ мэт олон эмгэг үүсэх, өвчлөх шалтгааны талаарх төсөөлөл одоо л шинэ шатанд явж байна. Цаашилбал, тархи элэг, бөөр гээд бүгдийн мэддэг дотор эрхтэний үйл ажиллагааны нарийн ширий­нийг өнөөдөр л нарийвчлан ойлгох түвшинд хүрлээ. Даралт ихсэх буюу гипертони эмгэг үүсэхэд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг зүйлсийн талаар мөн л бүдэг бадаг ойлголттой байгаа бөгөөд давс, сахар, өөх тос бага хэрэглэх, биеийн идэвхийг хорихгүй байх гэсэн хамгийн бүдүүн тойм зөвлөгөө өгснөөр хязгаарлаж байгаа.

Бөөрний аппарат гэж нэрлэгддэг хиймэл бөөр байна. Хүний хоёр бөөр гэдэг ямар жижиг эрхтэн байдаг билээ. 11,2-12,5 см урттай, 5-6 см өргөнтэй, 3-4 см зузаантай, 120-200 грамм жинтэй эрхтэн байдаг. Гэтэл хүмүүсийн зохион бүтээсэн бөөрний аппарат буюу хиймэл бөөр нь ямар том хэмжээтэй эд байдаг билээ. Анх 1944 онд бүтээж байсан энэ төхөөрөмж авдрын хэмжээтэй байсан бол өнөөдөр ч онцын өөрчлөлтгүй. Харин өнгөрсөн жил Америкийн судлаачид хүний бөөрний хэмжээтэй, шууд биед суулгадаг төхөө­рөмж зохион бүтээсэн тухай яриа байгаа ч тэр нь хэдийд тур­шилтын байдлаас гараад бөөнөөр үйлдвэрлэдэг ядаж л дундаж машины үнэтэй хямд болох тухай яригдаж эхлэх хүртэл нэлээд олон жил өнгөрөх бололтой. Тэр болтол донорын бөөрний хэрэгцээ огт буурахгүй. ДЭМБ-ын гаргасан мэдээнээс үзвэл дэлхийн хэмжээнд 500 сая хүн хиймэл бөөр ашиглан цусаа цэвэрлэж байх шаардлагатай өдөр болгон тулгардаг.

Хиймэл элэг, хиймэл уушиг гэсэн төхөөрөмжүүдийн тухайд бүр ч хүнд. Хиймэл амьсгалын төхөөрөмж гэдэг ямар нүсэр төхөөрөмж байдаг тухай та бид кинон дээрээс цөөнгүй харж байсан болохоор танд төсөөлөл байгаа байх.
Гэхдээ байдал тийм ч найдваргүй биш, дээр дур­дагдсан 100 хувь бие даасан ажиллагаатай хий­мэл зүрхтэй адил хиймэл сонсголын төхөөрөмж, хиймэл нүд, хиймэл хөл гарыг эрдэмтэд бүтээн өнөөдөр амжилттай ашигладаг болоод байна.
Дайн тулаан, гэмтэл ослын тоо сүүлийн үед цөөрөх нь бүү хэл улам нэмэгдэж байгаа тул хиймэл гар, хөл хамгийн их эрэлттэй гэвэл хэтрүүлэг болохгүй.
Энэ оны хоёрдугаар сард Швейцарийн эрдэмтэд тархинаас өгсөн цахилгаан импульсээр ажилладаг, ямар биет барьж авсан, хатуу эсвэл зөөлөн эд байна гэх мэт дохиог буцаан тархи руу илгээж, хүний гартай бараг 100 хувь адил ажилладаг гар бүтээсэн нь хиймэл эрхтэн бүтээх чиглэлд хүн төрөлхтөн ямар их үсрэлт хийж байгаагийн тод жишээ. Мөн хиймэл хөлний тухай мэдээ олон ирж байгаа. Эрдэмтдийн зохион бүтээсэн хиймэл хөл нь хамгийн орчин үеийн компьютер адил тархитай мэдрэлийн эсээр дамжуулан холбогдож, хүний хөлний гүйцэтгэдэг бараг л бүх функцийг гүйцэтгэж чаддаг аж.

Шинжлэх ухаан энэ эрчээрээ хөгжин, хүний эд эрхтний талаарх шинэ шинэ нууцыг нээн урагшлаад байвал “За байз ойрд зүрх доголдоод байна солиулдаг юм билүү” гээд эмнэлэгт очоод машины мотор эсвэл дугуй солиулдагтай адилаар  шинэ зүрх суулгаад явах цаг ирэхийг үгүйсгэх аргагүй.
Тэр цагт бөөр эсвэл элэг, тэр бүү хэл зүрхний донор болно гэх мэтийн аймшигтай зар явахаа байж хүний дундаж наслалт 100 давах биз ээ.